این آیه و محتوای آن می تواند راهبردی بسیار مهم و تاثیرگذار در تامین سلامت روح و جسم و متضمن سلامت و امنیت فرد و جامعه باشد. لذا بنا داریم نگاهی متفاوت و کاربردی به تاویل و تفسیر آن داشته باشیم.
از امام باقر و امام صادق علیهما السلام در خصوص معنای طعام در این آیه پرسیده شد و آن ذوات مقدسه پاسخ دادند که منظور از طعام، علمی است که از دیگران فرا می گیرد. انسان باید بنگرد که علم خود را از که فرا می گیرد. «فلینظر الی علمه ممن یاخذه»
در جای دیگر از امام علی (ع) نقل شده است؛ چرا مردم موقع غذا خوردن در شب، چراغ روشن می کنند تا با چشم خود ببینند چه طعامی می خورند ولی در تغذیه معنوی خود همت ندارند که چراغ عقل را با شعله علم روشن کنند تا از غذای آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانی و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند .
همانطور که مشخص گردید این آیه اشاره که به هر دو بعد طعام جسم وروح دارد و بدیهی است که مراد، نگاه کردن به غذا نیست، بلکه مراد، دقت و اندیشه کردن در ساختمان مواد غذایی، اجزا حیاتبخش آن و تاثیرات شگرفی است که در وجود انسان دارد و درنهایت اندیشه در خالق آن هاست که در این بین باید به حکمت بالغه و قدرت قاهره خداوند پی برد.
از بعد اخلاقی و تربیتی نیز پیام این آیه آن است که در غذای جسم و روح خود بنگرید که از حرام نباشد و با نگاه به آن از محرومان و مستمندان غافل نشوید. از سوی دیگر به طعام بنگرید و اندیشه کنید که ابر و باد و مه و خورشید و فلک باهم کارکرده اند تا این طعام در اختیار شما قرار گیرد، پس سزاوار نیست که شکر منعم و سپاس آن را بجای نیاورید و پس از آن به خدمت خلق نکوشید.
از سوی دیگر، همانطور که آب باران باعث این همه برکات می گردد و این برکات برای مصرف جسم ما تدارک دیده شده است، همانطور هم باران وحی به سرزمین قلب پیامبر صلی الله علیه و آله نازل می گردید و از آنجا در سینه معصومین ذخیره می شد تا همچون چشمه های جوشانی در صفحه قلوب مومنین جاری گردد و انواع میوه های لذتبخش همچون ایمان و تقوا و فضائل اخلاقی را در روح انسان پرورش دهد که این هم تاویل و تفسیر دیگری از این آیه شریفه و پر مضمون است.
لذا باید گفت: همانگونه که انسان جسم و روح دارد، همانطور هم طعام نیز جسمانی و روحانی است. سپس دقت در غذای جسم و پس در غذای روح، هم از نظر محتوا و ساختمان و هم از نظر راه های اکتساب «ممن یاخذه» می تواند آدمی را در مسیر معرفت الله و تهذیب نفس و خودسازی پیش برد.
در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هم امروزه بایستی به محتوای آن و هم قالب آن و هم به تولید کنندگان آن با دقت و مراقبت کامل نگریست. به راستی امروزه خوراک فکری و غذای روحی و روانی خود را از چه کسانی می گیریم؟ چقدر نسبت به نوع طعام خود در این فضا مراقبت داریم و نسبت به آن حساسیم؟
همانطور که می دانید تشابهی بین غذای روح و جسم وجود دارد و یک تشابه این است که هر دو غذا اگر مسموم باشد به انسان آسیب وارد می سازد ولی تفاوت در این است که در بعد جسمی ضرر و زیان به راحتی قابل لمس است و دیده می شود و انسان برای مداوای خود و نجات از آن به طبیب مراجعه می کند و به فکر درمان و معالجه می باشد ولی در مسمومیت های روحی و آسیب ها و ضرور و زیان های احتمالی در بعد روحی متاسفانه به دلیل آشکار نبودن، زخم ها کهنه می شود و انسان خیلی دیر به وجود بیماری پی برده وعلی القاعده مراجعه دیرهنگام او را به همراه خواهد داشت.
آخرین توصیه که بسیار می تواند در هر دو بعد به ما کمک کند، راهبرد «وقایه» یا همان پیشگیری است. یک معنای نگاه کردن به طعام در این آیه می تواند اتخاذ راهبرد پیشگیری باشد.
همانطور که مستحضرید پیشگیری خیلی بهتر از درمان است و هزینه آن بسیار کمتر از درمان خواهد بود . پیشگیری یعنی دقت و مراقبت فراوان در انتخاب نوع طعام، اینکه این طعام از کجا و به چه شکل و توسط چه کسانی تهیه شده است. در غذای جسم سعی می شود به تاریخ مصرف، برند شرکت سازنده و مواد مغذی در آن و علامت استاندارد دقت کرد. آیا همین دقت را در انتخاب مواد مصرفی برای روح خود داریم؟
اگر تا الان نداشته ایم، باید به استناد آیه شریفه نگاه عالمانه، هوشمندانه و مسئولانه تری داشته باشیم تا از آسیب ها مصون بمانیم.
اگر همین یک جمله قرآن را به خوبی درک می کردیم و به مضمون آن عمل می کردیم، یقینا جلوی خیلی از مشکلات جسمی و انحرافات اخلاقی و اختلالات روحی گرفته می شد و انسان می توانست با توجه به مفاد این آیه، زیستی آگاهانه و سالم در بعد جسمی و حیات طیبه درخشانی را به بعد روحی تجربه نماید.
یقینا این آیه نسخه ای برای حل تمام مشکلات روحی و جسمی و همچنین راهبردی است که انسان در این روزها بسیار به آن محتاج است.
از طرفی وقتی به ظاهر غذای جسم نگاه می کنید، غذای فاسد شده را از طریق بو و مزه و شکل می توانید تشخیص دهید ولی طعام فاسد شده روح به دلیل ماهیتی که دارد قابل رویت نیست.
لذا قابل تشخیص نبوده و در نهایت قابل اندازه گیری هم نخواهد بود و در نتیجه آلودگی غذای جسم با چشم قابل رویت است ولی در بعد روحی دیدن آلودگی و پی بردن به سطح و میزان آن دشوار است. لذا راهبرد قرآن «فلینظر» بوده، یعنی بنگرد و تامل کند. این راهبرد را اینگونه تفسیر کرده اند «بنگرد که طعام خود را از که دریافت می کند» وقتی که علم ما سکولار باشد و منبع تغذیه فکری ما لیبرال ها باشند، محصول این علم بدیهی است که اباحه گری و لاابالی گری و قربانی کردن تمام ارزش های دینی و الهی و انسانی خواهد بود.
امروزه با توسعه فضای سایبر انسان ها مجبورند برای برخی از دسترسی ها از این تکنولوژی بهره مند شوند ولی باید دانست که پشت این تکنولوژی یک ایدئولوژی منحطی قرار دارد که اگر مراقبت صورت نگیرد با تزریق محتوای آغشته به اومانیسم و سکولاریسم و تبلیغ سبک زندگی غربی، سعی در تهاجم به ارزش ها و هنجارهای جامعه دارد و در این خصوص از هر کوششی دریغ نخواهند کرد و لذا باید به طعامی که به روحمان وارد می سازیم، خوب بنگریم و با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه سعی در کاهش آسیب ها و ضرر و زیان به روح مان شویم.
* پژوهشگر و مدیر فضای مجازی ستاد اقامه نماز کشور
فراهنگ ** 1003 ** خبرنگار: محمدرضا جعفرملک * انتشار: امید غیاثوند