میثم رضوانی‌یزدلی

روستای یزدل از توابع شهرستان آران و بیدگل  و در 25 کیلومتری غرب این شهرستان واقع شده است.  یزدل با 987 متر ارتفاع از سطح دریا و با مختصات جغرافیایی51 درجه و 22 طول شرقی و 06 درجه و 33 عرض شمالی در 13 کیلومتری شمال غربی شهرستان کاشان واقع شده و از طریق دو راه آسفالته با این شهر در ارتباط است. این منطقه دارای آب و هوای گرم وخشک بوده و متوسط باران سالانه آن 130 میلیمتر است.
یزدل یکی از قدیمیترین و معتبرترین روستاهای منطقه کاشان و به اعتقاد مردمانش باقی مانده شهر باستانی درم (درام) است که بعد از ویرانی آن، یزدل ایجاد شده است. در مورد وجه تسمیه یزدل نظرات مختلفی بیان شده است که مهمترین آنها عبارتند‌از:
یزدگرد آباد: شهری که توسط یزدگرد پادشاه ساسانی ساخته شده است.
ایزددل یا یزدان‌دل: مردمان‌ یکتا‌پرستی که خداوند پاک را ستایش می‌کرده‌اند.
جمعیت یزدل در حال حاضر، حدود 2500 نفر است.
یزدل یکی از روستاهای شهرستان آران و بیدگل است که از دیرباز فعالیت‌های کشاورزی در آن رونق و رواج داشته است. کاریزها و قنات‌های فراوان در پیرامون آن، مزارع متعدد، لغات و اصطلاحات کشاورزی به گویش محلی ازجمله دلایلی است که  قدمت و پیشینه کشاورزی در یزدل را اثبات می‌کند.  بازسازی و احیای  قنات‌های متعدد مزارع در اطراف روستا ظرفیت گردشگری روستا را دوچندان می‌کند و فرصت مناسبی برای اهداف اقتصادی، فرهنگی در شهرستان فراهم می‌آورد.
در دشت یزدل دو نوع گیاه خوراکی کمیاب و نادر با ارزش غذایی بسیار بالا وجود دارد که به صورت طبیعی در آن روییده می‌شود. این دو گیاه صحرایی در اوایل بهار در این دشت سبز شده و تا اواخر فروردین ماه در اراضی آن دیده می‌شود. گیاهان خوراکی دشتِ یزدل به صورت خام، پخته یا کباب شده  مورد استفاده  قرار می‌گیرد. نویسنده تاریخ کاشان نیز از این دو گیاه در باب پنجم از فصل سوم کتاب خویش که در مورد «اصول اکلیه اراضی» می‌باشد، نام برده است.
طبیعت و فرآورده‌های طبیعی آن در قدیم برای تزیین محیط پیرامون انسان  بسیار کاربرد داشته است. گیاهان یکی از موارد این کاربرد بوده و به شکل مستقیم یا غیر مستقیم برای تزیین وسایل وخانه‌ها نقش داشته است. خوشه گندم وجو، بوته پنبه، انار، اسفنج، گل تیغاله گل نی و گل سنبل از گیاهانی بوده که مردم یزدل در قدیم برای تزیین اتاقها استفاده می‌کرده‌اند.
استفاده از گیاهان دارویی مهمترین شیوه ‌درمان بیماری‌ها در قدیم بوده و طبیعت به عنوان مهمترین منبع تولید این داروها شناخته شده است. از ویژگی‌های مهم این دشت یزدل، رویش فراوان گیاهان دارویی در آن است‌. تیغ عکس یا گِرگِروه(gergerove)، خاکشیر، ناخنک بس، خیار ماری، تاج ریزی  و غیره از گیاهانی هستند که در این دشت روییده می‌شوند وهمه خاصیت دارویی دارند.
اقتصاد یزدل بیشتر بر پایه کشاورزی و‌ دامپروری است. این روستا از مناطقی است که کشاورزی در آن رونق فراوانی دارد به طوری که در زمینه کشت محصولات صیفی، گندم و پنبه از نظر عملکرد تولید رتبه اول کشاورزی را در منطقه کاشان دارد.  عمده‌ترین محصولات کشاورزی این منطقه پنبه، غلات، طالبی و هندوانه است که محصول طالبی آن شهرت خاصی دارد. یزدل در زمان جنگ تحمیلی حدود 1600 نفر جمعیت داشته است. حدود 190 نفر از طریق بسیج، سپاه، ارتش و نیروی انتظامی‌به جبهه‌های جنوب و غرب اعزام شده است که از این تعداد 52 نفر شهید و بیش از چهل نفر جانباز و آزاده تقدیم انقلاب کرده است. نسبت جمعیت با تعداد شهید و جانباز یزدل در زمان جنگ تحمیلی در کشور بسیار حایز اهمیت است به طوری که این ویژگی سبب شد تا رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام حضرت آیت‌الله‌هاشمی‌رفسنجانی(ره) بر کتاب «زندگان جاوید» که نگاهی به زندگی و اندیشه شهدای یزدل است مقدمه نگاشته و در مجمع تشخیص مصلحت نظام از این کتاب رونمایی کنند. یزدل همچنین دارای چهار امامزاده به شرح ذیل است:امامزاده بی‌بی زینب (س)،  امامزاده سهل بن علی واهل بن علی (ع)، امامزاده حسن و‌ زین الدین(ع)  و امامزاده خضر(ع).
خانه‌های تاریخی 
خانه‌های تاریخی در بافت تاریخی یزدل واقع شده است. قدمت بیشتر آنها به دوره‌‌ قاجاریه باز‌می‌گردد و هر یک دارای سبک معماری خاص است. بعضی از این خانه‌ها به ثبت میراث رسیده است و تعدادی از آنها نیز در مرحله ثبت است. این آثار و ابنیه عبارتند از خانه‌های تاریخی حسینی، تقوایی، حیدریان، دهقانی، روحانی، خانه دوست و کدخدا حیدر.
خانه تاریخی حسینی 
خانه حسینی یکی از مهمترین آثار تاریخی یزدل است. این بنا که در بافت سنتی و محله توده یزدل واقع شده متعلق به سید ماشاء‌الله حسینی مشهور به ارباب ماشاء‌الله یکی از متملکین بنام و بزرگ یزدل است. این خانه ‌تاریخی توسط معماری به نام استاد محمد حسن‌آبادی ساخته شده است و قدمت آن به اواخر دوره ‌قاجاریه می‌رسد که در اوایل پهلوی نیز بازسازی شده و بخش‌های را به آن افزوده اند. خانه‌ حسینی 1500متر مربع مساحت دارد که 500متر مربع آن شامل زیر بنای ساختمان و1000متر مربع آن حیاط خانه را در برمی‌گیرد. خانه حسینی به صورت گودال باغچه‌ای ساخته شده و دو متر از سطح کوچه پایین تر است و همین ویژگی آن را در مقابل زلزله نیز مقاوم کرده است. خانه از قسمت‌های مختلفی چون حیاط، ایوان ورودی(هشتی)، تالارحوضخانه، اتاق‌های سه دری،اتاق‌های اندرونی، مطبخ و اصطبل با ویژگی‌های خاص خودش تشکیل شده است. خانه تاریخی حسینی در سال 1384به شماره 14904در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه تاریخی تقوایی 
خانه تاریخی تقوایی در محله توده یزدل واقع شده است و متعلق به  شخصی به نام محمد باقرتقوایی یکی از افراد بانفوذ و مذهبی یزدل است. اصل بنا متعلق به اواسط دوره قاجاریه است که در اوایل دوره پهلوی توسط شخصی به نام استاد احمد معمار مرمت و بازسازی و ساختمان ضلع شمالی خانه نیز توسط همین معمار به آن الحاق وساخته شده است. در خانه تاریخی تقوایی سه نوع معماری متفاوت به کار رفته است  و معماری آن  یکپارچه و منسجم نیست و هر بخش آن متعلق به دوره خاصی بوده که در طول زمان به سازه اصلی بنا افزوده شده است این دوره‌ها عبارتند از: اواسط دوره قاجاریه، اواخر دوره قاجاریه، اوایل دوره پهلوی. خانه تقوایی در تاریخ 16/2/1384 به شماره 14924در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
شهر تاریخی درم(درام)
شهر درم که در قدیم‌الدهر آن را «استان درام» می‌گفتند در چهار کیلومتری غرب یزدل، کنار جاده قدیم کاشان – قم قرار دارد. قدمت آن به پیش از اسلام باز می‌گردد و در همان زمان هم از میان رفته و اثری از آن به جا نمانده است. بقعه شاه فیروز، آسیاب‌های آبی، آب انبار‌های صحرایی، قنات و یخچال، از دیگر آثار مهم و معروف مزرعه درم است.
بقعه شاه فیروز 
بنای چهارطاقی شاه فیروز واقع در مزرعه باستانی درم و آرامگاه شخصی به نام شاه فیروز از شخصیت‌های اساطیری-تاریخی ایران است که شاید در سراسر کشور بنایی با چنین مشخصاتی به ندرت یافت شود. شکل ساختمان بسیار هنرمندانه اجرا شده و جلوه زیبایی به آن بخشیده است. نمای بقعه از بیرون هشت ضلعی و از داخل چهار ضلعی که گنبدی بیضی شکل روی آن قرار گرفته است. قدمت بنا باتوجه به معماری و گنبد آن مربوط به دوره سلجوقیان است.  بنای شاه فیروز در سال 1384در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
یخچال تاریخی درم
یخچال مزرعه درم مربوط به سده ۹ و ۱۰ ه‍.ق است و در کیلومتر ۲۵ جاده کاشان، قم، مزرعه درمِ یزدل واقع شده و این اثر در سال ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۱۰۸ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این یخچال که در ضلع جنوبی دشت درم واقع شده یکی از سازه‌های بی‌نظیر در شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل است.
آب‌انبارها
آب‌انبار بالاده: این آب انبار در محله بالاده یزدل واقع شده است و قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد. این بنا در سال 1384 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
آب انبار پایین ده: این آب‌انبار در محله پایین ده یزدل واقع شده است و دارای دو مخزن است که قدمت آن به دوره‌‌ صفویه می‌رسد. این بنا در سال 1384 در فهرست  آثار تاریخی ثبت شده است. آب‌انبار صحرایی دشت درم: دشت درم یکی از دشت‌های باستانی کاشان است که قدمت آن به قبل از اسلام بازمی‌گردد. این دشت دارای دو آب‌انبار صحرایی است. قدمت آب‌انبار صحرایی بالادشت دوره قاجار و آب‌انبار پایین‌دشت به اواخردوره قاجار مربوط می‌شود.
برج‌های دشتبانی
برج‌های دشتبانی که در گذشته در تمام مزارع کشاورزی ساخته می‌شد برای تعیین زمان آبیاری، استراحت کشاورزان و محل کار و استراحت دشتبان مزرعه کاربرد داشته است. یزدل دارای چند برج دشتبانی است که مهمترین آنها برج ابراهیم آباد، برج بطرید آباد و برج دشت یزدل است.
قلعه‌‌ حاج حسینی
قلعه تاریخی حسینی در ضلغ غربی یزدل واقع شده است. این قلعه بازمانده ساختمان دروازه قدیم یزدل است که متاسفانه ساختمان دروازه مذکور در اوایل دوره انقلاب تخریب شده است. قلعه حاج حسینی با مساحت 5000 متر دارای چهار برج نگهبانی و اتاق‌های متعددی است. این قلعه در دوره‌های متوالی بازسازی و مرمت شده است.
بافت تاریخی یزدل 
 یکی از ویژگی‌های مهم و منحصر به فرد آثار تاریخی یزدل به ویژه خانه‌های تاریخی آن، قرار گرفتن این آثار در کنار یکدیگر است. این ویژگی سبب شده است تا بافت روستای آن دارای بافتی همگن و اصیل باشد. خانه‎های تاریخی، حمام، آب‌انبار و بازارچه از آثار تاریخی است که در این مجموعه در کنار هم قرار گرفته است.
تپه‌های بطریدآباد
یکی از جاذبه‌های طبیعی یزدل تپه‌های بطریدآباد است که در مزرعه بطریدآبادِ یزدل واقع شده است. بطریدآباد یکی از مناطق باستانی کاشان است که در شمال غربی آن و مجاور شهر باستانی درم قرار گرفته است. جنوب این دشت که به صورت  تپه ماهور‌‌های نواری شکل است از غرب به جنوب امتداد داشته و چشم انداز طبیعی زیبای را در ضلع جنوب غربی یزدل ایجاد کرده است. دشت بطرید آباد از مزارع قدیم یزدل و از تیول ورثه محمد جعفر خان بوده است که با آب قنات‌ بطرید آباد، اراضی آن مشروب می‌گردیده است.
میراث معنوی یزدل
مراسم آیینی مذهبی گلباران خورشید
این مراسم آیینی هر سال همزمان با سالروز شهادت امام رضا (ع) در جوار بارگاه  خواهر آن حضرت، امامزاده بی بی زینب (س) یزدل توسط هیئت انصار الحسین برگزار می‌شود. از ویژگی‌های این مراسم آن است که زنان آن را برگزار کرده و مردان در آن هیچ نقشی ندارند. زنان یزدل به پیروی از زنان نوغانی که در آن زمان که مردم از استبداد مأمون عباسی ترس و واهمه داشتند و کسی جرأت حضور در مراسم تشییع امام رضا(ع) را نداشت، برای خنثی کردن توطئه مامون از جان و مال خود گذشتند و کابین و مهریه خود را به شوهران خویش بخشیدند و از آنها اجازه خواستند تا پیکر مطهر امام رضا(ع) را تشییع و تابوت آن بزرگوار را با گل سرخ گلباران کنند و سپس به خاک بسپارند.
 مراسم آیینی عصر عاشورا 
یکی دیگر از مراسم آیینی مذهبی روستای یزدل مراسم آیینی عصر عاشوراست که هر سال در عصر روز عاشورا در امامزاده بی‌بی‌زینب(س) یزدل توسط هیئت سجادیه یزدل برگزار می‌شود. عزاداران هیئت سجادیه  از مرکز هیئت در قالب کاروان زنجیر زنی به سمت امامزاده بی‌بی‌زینب(س) یزدل حرکت و در آنجا اقامه ‌‌عزا می‌کنند. از ویژگی‌های این مراسم آیین نخل‌گردانی است که عزاداران حسینی آن را با شور خاصی برگزار می‌کنند. اجرای شبیه‌خوانی توسط گروه فرهنگی ساجدین از دیگر برنامه‌های است که هر سال قسمتی از حادثه عاشورا را به نمایش می‌گذارد. در پایان این مراسم عزاداران با غذای نذری و سنتی حلیم پذیرایی می‌شوند.
مراسم سنتی حلوای رستم 
یکی از مراسم‌های سنتی یزدل که در فصل زمستان و همزمان با مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود آیین سنتی پخت حلوای رستم است. این آیین که  بیش از صد سال قدمت دارد ابتدا به وسیله خانواده شعبانی اجرا شده است و به نام یکی از افراد این خاندان به نام رستم است که  سپس توسط خانواده وی ادامه پیدا کرده است.در این آیین مردان و زنان روستا از مدت‌ها قبل با آماده کردن نوع خاصی از آرد آن را آماده پخت می‌کنند. حلوای رستم پس از یک روز تلاش در امر پخت، آماده می‌شود و پس از اقامه نماز مغرب و عشا بین اهالی روستا و اطراف و اکناف توزیع می‌شود. این آیین از ابتدا به نام حضرت ابوالفضل(ع) پخته و توزیع می‌شده است و برای پخت آن حدود یکصد میلیون ریال توسط خانواده خندان و برخی دیگر از اهالی یزدل هزینه می‌شود.
مراسم پخت حلیم نذری 
یکی از مراسم‌های مهمی‌که در فصل‌ پاییز و اوایل فصل زمستان در یزدل برگزار می‌شود مراسم سنتی پخت حلیم نذری است. پخت حلیم نذری از رسوم دیرینه و سنتی مردم یزدل است که در مناسبت‌های مختلف مذهبی پیش از طلوع آفتاب بین مردم تقسیم می‌شود. این سنت به صورت شخصی یا گروهی انجام می‌شود که مراسم هفدهم مهرماه، عصرعاشورا و شهادت امام رضا(ع) از مهمترین مراسم حلیم‌پزی در یزدل به صورت گروهی و مشارکتی است که هزینه جمع‌آوری مواد اولیه و پخت آن به وسیله مردم جمع‌آوری می‌شود.
مراسم آیینی هوم بابا 
یکی از آیین‌های سنتی مردم یزدل در ماه مبارک رمضان مراسم هوم بابا است. این مراسم از شب دوازدهم ماه مبارک رمضان تا شب پانزدهم رمضان که شب ميلاد حضرت امام حسن مجتبي (ع) است بعد از افطار برگزار مي شود. به اعتقاد مردم یزدل امام حسن (ع) و امام حسين (ع) در این سه شب به در خانه پيامبر اسلام (ص) می‌رفتند و بعد از کوبيدن درب خانه  سوره «شمس» را می‌خواندند و پس از خواندن سوره پیامبر و همه مسلمانان را دعا کردند پيامبر (ص) نیز براي تشويق حسنين مقداري خوراکي به آنها  می‌دادند. اين مراسم بعد از افطار توسط بچه‌های محل یا فامیل یا دوستاني که از قبل با يکديگر هماهنگ کرده اند در یک مکان دورهم جمع مي شوند و دو نفر را به عنوان مياندار و صندوق دار انتخاب مي ‌کنند. مياندار  با صداي بلند اشعاری مخصوص این مراسم را در پشت درب خانه‌ها  مي‌خواند و بچه‌ها نيز او را همراهي مي کنند. صاحب خانه با شنيدن صداي بچه‌ها صله، خوراکی یا تنقلاتی از قبيل برگه زرد آلو، گردو، نخودچي و کشمش، شکلات، بادام و فندق به درخانه مي آورد و به صندوق دار مي‌دهد و بچه‌ها با گفتن «های عمرش بده /های برکتش بده» به سوي خانه ي شخص ديگری مي روند. صندوق دار نيز صله و هدایای مردم را نگهداري  و در پايان مراسم بين بچه‌ها تقسيم مي‌کند.
روز بزرگداشت امامزاده 
بی‌بی‌شاه زینب(س)
این مراسم در اولین جمعه دهه کرامت در امامزاده بی بی‌شاه زینب(س) یزدل برگزار می‌شود. از آنجا که این امامزاده(س) خواهر امام رضا(ع) و حضرت فاطمه معصومه(س) است و تولد هر دو بزرگوار در ماه ذی‌القعده می‌باشد این روز به نام امامزاده بی بی‌شاه زینب(س) اختصاص یافته است. در این مراسم سفره بی‌بی‌زینب(س) انداخته می‌شود و از زائران با نان و ماست‌پذیرایی می‌شود. بقعه امامزاده بی‌بی زینب (س)در ضلع غربی یزدل و کیلومترچهارجاده قدیم کاشان– قم واقع شده است. این امامزاده، حضرت زینب (س)دختربلا فصل امام موسی کاظم (ع) وخواهر امام رضا(ع) است. آنچه از کتب  تاریخ و تذکره به دست می‌آید بیانگر آنست که این بانوی عالمه و فاضله از برجسته ترین زنان خاندان نبوت و امامت بوده که به ایران مهاجرت کرده و در سال 200(ه.ق) وفات یافته است. مهمترین ماخذ و منبع در مورد زینب(س) بنت موسی بن جعفر(ع) کتاب اخبارالزینبات علامه ابوالحسن از نوادگان امام سجاد(ع) است که شرح حال مختصری از زندگانی ایشان را بیان کرده است. قدمت این شاهکار هنر ایرانی - اسلامی‌ که برتپه‌های بلند و مشرف به یزدل واقع شده است به دوره ایلخانی می‌رسد که در دوره‌های صفویه و قاجاریه مرمت و بازسازی  شده و به تدریج به پیکره اصلی بنا قسمت‌های  افزوده‌اند. در ضلع غربی زیارتگاه نیز حسینیه‌ای زیبا وجود دارد که بیشتر برای برگزاری مراسم مذهبی و استراحت زائران کاربرد داشته است. با توجه به استفاده از اصل تقارن در معماری ساختمان، ضلع شرقی بقعه فاقد چنین بنایی است.  سازه سنتی این بقعه از سه قسمت صحن پایین، صحن بالا و صحن داخل حرم تشکیل شده است که هر قسمت دارای ویژگی‌هایی است. بعد از تخریب صحن پایین امامزاده که شامل بناهای چون کاروان سرا، زائرسرا، آب‌انبار و غیره می‌شد دو صحن به نام صحن‌ علی‌بن موسی‌رضا(ع) در ضلع شرقی و صحن فاطمه معصومه(س) در ضلع غربی اضافه شد. ویژگی‌های منحصر به فردی چون قرار گرفتن بر مکانی بلند، به کارگیری قاعده تقارن و تناسب در معماری بنا، گنبد مخروطی شکل با گلدسته‌های بلند فیروزه‌ای، مزین شدن داخل صحن به هنرهای تصویرگری، آینه کاری،گل کاری وگچ بری سبب شده که این بقعه در زمره زیباترین بناهای تاریخی - مذهبی منطقه‌ کاشان محسوب شود و در مقایسه با امامزادهای مشابه خود- شاهزاده ابراهیم فین و بقعه سلطان میر احمد کاشان- بی‌نظیر و متمایز است. این بنا در سال 1375 در فهرست آثار ملی ایران به شماره ‌1354 ثبت شده است.
مراسم سالانه جشن شکرانه گندم 
یکی محصولات مهم کشاورزی که از قدیم‌الایام تا به اکنون در یزدل کاشته می‌شود گندم است. مردم یزدل باتوجه به اینکه این روستا از قدیم‌الایام یکی از مراکز کشت و تولید گندم بوده است و به عنوان انبار غله منطقه کاشان شناخته شده است در اوایل تیرماه جشن شکرانه گندم را برگزار می‌کنند.
مراسم پنجه آخر سال 
یکی از مراسم‌های سنتی مذهبی که در یزدل برگزار می‌شود مراسم پنجه است که در پنج‌شنبه آخر سال در کنار مزار اهل قبور انجام می‌شود. در این مراسم برای کسانی که در سال‌جاری فوت کرده‌اند مراسم قرآن‌خوانی و فاتحه‌خوانی برگزار می‌کنند و کسانی هم که در سال‌های قبل فوت کردند  بازماندگان با تهیه شیرینی و خوراکی برای اموات خیرات پخش می‌کنند.
یکی از صنایع دستی که در یزدل بسیار رایج و مرسوم بوده صنعت قالیبافی است که متاسفانه امروزه مانند گذشته در این روستا تولید نمی‌شود. در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های مکرر و پیوسته دوباره مردم به این صنعت گرایش پیدا کرده و قالیبافی رونق گرفته است. قالی در یزدل در بیشتر ابعاد 9 متری و 12 متری با زمینه گلی و کرم با خامه معمولی و ابریشم بافته می‌شود.
یکی از ظرفیت‌های گردشگری در یزدل نان سنتی و به اصطلاح مردم یزدل نان خانگی است که از شهرت خاصی برخوردار است. یزدل یکی از مناطق مستعد در زمینه تولید محصولات کشاورزی به ویژه غلات و صیفی‌‌جات است. یزدل در زمینه تولید گندم و صیفی‌جات از نظر عملکرد تولید در سطح کشت رتبه اول در شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل را داراست. خوراکی‌های طبیعی به ویژه نان محلی یکی از ظرفیت‌های بوم‌گردی در صنعت گردشگری است.
عرقیات یکی از پرمصرف‌ترین شکل‌های استفاده از گیاهان است. امروزه در ایران بیش از ۴۰ نوع گیاه وجود دارد که عرق‌گیری می‌شود و به صورت طبی و خوراکی استفاده می‌شود. یزدل نیز به دلیل بافت روستایی و کشاورزی در زمینه عرقیات گیاهی فعالیت می‌کند.گلاب، عرق نعنا، عرق بیدمشک، عرق شوید، عرق هل، عرق دارچین و غیره از جمله عرقیات گیاهی است که در یزدل تولید می‌شود.