به گزارش ایرنا، کوچه های تنگ و باریک، پله های بی شمار، خانه های بی دوام و کوچک بارزترین مشخصه محله های حاشیه نشین کلانشهرهای کشور از جمله تبریز است؛ در این محله ها نه بانکی هست نه درمانگاهی نه خانه بهداشتی و نه مدرسه ای؛ بوی آشغال و وجود موش و مارمولک تبدیل به بخشی از هویت این مناطق شده و اینها بخشی از مشکلات و کاستی های مناطق حاشیه نشین کلانشهر تبریز است.
براساس آمار غیررسمی، بیش از 30 درصد ساکنان فعلی شهر تبریز در مناطق حاشیه نشین این شهر زندگی می کنند که رقمی حدود 550 هزار نفر را شامل می شود؛ مهم ترین ویژگی مناطق حاشیه نشین، ازدحام جمعیت، ساخت و ساز نامناسب، فقر و نداری، مشکلات بهداشتی، بیکاری، بزهکاری و مشکلات اجتماعی است.
حاشیه نشینی در تبریز مختص منطقه خاصی از این شهر نیست و در تمامی جهات این شهر حاشیه نشینی توسعه یافته، اما بیشتر حاشیه نشینان در شمال این شهر و بخشی نیز در جنوب این شهر ساکن هستند.
کارشناسان می گویند حاشیه نشینی مولود فقر و نداری و نابرابری های اقتصادی است و فردی که توانایی اسکان در مناطق مرکزی و مجاز شهر را ندارد، برای کاستن از هزینه های زندگی شهری به مناطق غیرمجاز و حاشیه شهر روی می آورد که بی شک زندگی در این مناطق مشکلات و سختی هایی دارد.
هرچند امروز این مناطق نیز همانند دیگر مناطق شهری دارای امکانات و خدمات اولیه شهری همچون آب، برق، گاز، تلفن و فروشگاه جهت تامین مایحتاج روزانه هستند، اما به رغم زندگی در شهر، از بیشتر امکانات ضروری اعم از مدرسه، درمانگاه و خانه بهداشت برخودار نبوده و برای بهره مندی از این امکانات باید کیلومترها در شهر مسافرت کنند.
نداشتن مسکنی امن و مناسب، نبود مراکز بهداشتی و درمانی کافی، فقدان راه دسترسی مناسب، نبود اماکن ورزشی و فضای سبز، بزهکاری و دیگر آسیب های اجتماعی از جمله مشکلات زندگی در این مناطق است.
حسین جباری، مردی 52 ساله که قبلا ساکن روستای چوبانلار شهرستان هریس بود، از 20 سال پیش به تبریز مهاجرت و در یکی از محله های حاشیه نشین تبریز ساکن و به قالیبافی مشغول است.
جباری با بیان اینکه زندگی در حاشیه شهر مشکلات فراوانی دارد، می گوید: راه دسترسی به منزل به خصوص برای کهنسالان بسیار مشکل است، پیران اگر مریض هم بشوند بخاطر پله های باریک و زیاد نمی توانند از خانه بیرون بیایند و ما مجبوریم با صرف هزینه بسیار، پزشک بر سر بالین آنها بیاوریم؛ درمانگاه وجود ندارد، خانه بهداشت وجود ندارد، فشار آب به خانه های بالایی نمی رسد.
حسین آقا، انتظارش از نهادهای مسئول این است که وام برای نوسازی واحدهای مسکونی مناطق حاشیه نشین بدهند تا بلکه این مناطق که عمر آنها از چهار دهه بیشتر است، سامانی بیابند.
خانم 30 ساله ساکن محله یوسف آباد نیز از استقرار واحدهای مسکونی در بالای تپه ماهورهایی با ارتفاع بیش از 100 متر می نالد و می گوید: پله های زیاد و کوچه های تنگ و تاریک باعث می شود هنگام آوردن وسایل اعم از یخچال و کمد وسایل مان شکسته شود.
زینب پیرسلطانی در پاسخ به این سوال که زندگی در مناطق حاشیه ای چه مزیت هایی نسبت به زندگی در روستاها دارد، اضافه می کند: مهاجرت از روستا به امید زندگی بهتر در شهر اشتباهی است که اغلب ساکنان مناطق حاشیه نشین مرتکب شده اند، اما دیگر دیر شده است و ما در اینجا ریشه دوانده ایم و حتی اگر خودمان هم بخواهیم به روستا برگردیم، بچه هایمان هرگز به این کار رضایت نمی دهند.
سینا کریم زاده، دانش آموز کلاس پنجم ساکن محله حاشیه نشین 'سیلاب قوشخانه' است.
سینا به خبرنگار ایرنا می گوید: ما قبلا در محله نعمت بقال ساکن بودیم و اکنون به این محله نقل مکان کرده ایم.
وی اضافه می کند: هر چند ما از بابت دسترسی به امکانات آموزشی و بهداشتی در سراسر شهر تبریز هیچ مشکلی نداریم، اما با توجه به ساخت وسازهای تو در تو و تنگ و باریک بودن کوچه ها با مشکلات زیادی از بابت دسترسی به خانه هایمان مواجه هستیم.
سینا در حالی که جوی آب هزار توی کوچه را نشان می دهد، می گوید: شما اگر در مسیر همین آب راه بیفتید، می فهمید که زندگی در اینجا به ویژه در زمستان سرد و برفی تبریز چقدر دشوار است.
وی آرزو می کند روزی را ببیند که امکانات رفاهی همچون زمین بازی فوتبال در محله شان ایجاد شود تا هم سن و سالان او بتوانند از آن برخوردار شوند.
خانم دیگری که 15 سال قبل از یکی از روستاهای شهرستان ورزقان به تبریز مهاجرت کرده است، می گوید: 5 سال است که ساکن محله 'احمدآباد' هستیم؛ در زمستان بخاطر پله ها مشکل تردد داریم، پدرم بخاطر پله ها به خانه ما نمی آید.
خدیجه امانی اضافه می کند: می گویند برای بافت فرسوده، صدور پروانه ساختمانی رایگان است اما وقتی به شهرداری مراجعه کردیم گفتند که چنین بخشنامه ای وجود ندارد.
بالاآقا سعیدی 55 ساله، از 25 سال قبل تا به امروز مستاجر و اکنون در منطقه حاشیه نشین 'زورآباد' در شمال تبریز ساکن است و به خبرنگار ایرنا می گوید: قطعه زمینی دارم که می خواهم بسازم ولی پول پروانه ساخت ندارم و زمینم تبدیل به زباله دانی محله شده است.
سعیدی اضافه می کند: تاکنون سه بار اقدام به ساخت زمین کرده ام ولی ماموران شهرداری تخریب کرده اند؛ برای دریافت پروانه 30 بار به شهرداری مراجعه کرده ام ولی فقط می گویند در ازای پرداخت پول، پروانه ساخت می دهیم.
این شهروند ساکن محله 'زورآباد' می گوید: محله تبدیل به زباله دانی شده است، اتوبوس شهری، شبکه فاضلاب و پارک نداریم و حتی از دسترسی به سطل های زباله شهرداری نیز محروم هستیم.
سعیدی تاکید می کند: می گوییم در کلان شهر تبریز زندگی می کنیم، اما از امکانات و آسایش روستایی هم بی بهره ایم.
خانم خانه داری هم که می بیند ما با میکروفون در حال مصاحبه هستیم، به امید اینکه صدایش را کسی بشنود، جلو می آید و می گوید: آشغال های خانه بالادستی مقابل خانه مان جمع می شوند؛ قطعه زمین خالی داریم که شهرداری نه مجوز ساخت می دهد و نه دیواری دور آن می کشد و به همین دلیل تبدیل به محلی برای جولان حیوانات موزی اعم از موش و مارمولک شده است، سوسک و موش هم تا دلتان بخواهد داریم.
بتول رضاییان که به گفته خودش در روستا زندگی به مراتب بهتری داشته است، تشریح می کند: دوری مدرسه و نبود اتوبوس، هزینه زیادی به خانواده ها تحمیل می کند و مجبوریم ماهانه 400 هزار تومان پول سرویس مدرسه بدهیم.
وی اضافه می کند: اینجا نه بانکی هست نه درمانگاهی و نه مدرسه ای؛ برای سوار شدن به اتوبوس شرکت واحد باید ابتدا از کوه بالا رفته و بعد از طی مسیری به ایستگاه اتوبوس می رسیم، گویی این منطقه از شهر روستایی دوره افتاده است.
مهدیه باعزم، دانش آموز کلاس هفتم نیز از شش سال قبل به همراه خانواده در یکی از کوچه های 'زورآباد' ساکن شده است.
مهدیه می گوید: هر موقع بادی بوزد خانه هایمان پر از گرد و غبار می شود و هر روز کارمان شست و شوی خانه و لباس و ظروف است؛ مشکل حمل زباله و افت شدید فشار آب داریم و برای استحمام باید صبر ک نیم همه بخوابند تا قدری آب به این بالا هم برسد.
امیر حسین هم که کلاس هفتم و خانواده اش از 12 سال قبل ساکن این محله است، از نبود امکانات رفاهی اعم از زمین بازی ،سالن ورزشی پارک و .. اتوبوس خط شهری گلایه کرده و می گوید: بخاطر پله های زیاد و کوچه های باریک در زمستان زمین خورده و دستم شکسته است.
محمدرضا حبیبی، دانش آموز کلاس ششم نیز از پله ها و کوچه های خاکیبه عنوان مشکل اصلی محله یاد می کند و می گوید: زمستان پارسال مادرم زمین خورد و پایش شکست.
محمدرضا اضافه می کند: به دلیل ناممکن بودن تردد خودرو در کوچه های تنگ و باریک و سربالایی محله، مریض ها را لای پتو پیچیده و چند نفری تا پایین حمل می کنند.

** مناطق حاشیه نشین ظرفیت تبدیل به بحران را دارند
مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان شرقی که بیشترین دغدغه در مورد مناطق حاشیه نشین را دارد در این باره می گوید: بافت فرسوده و مناطق حاشیه نشین در مواقع بروز بلایایی طبیعی به مشکلی و بحرانی بزرگ برای شهر تبدیل می شود.
خلیل ساعی در گفت و گو با ایرنا افزود: از این رو باید ساماندهی، بازسازی و مقاوم سازی این مناطق مد نظر مدیران شهری و شهرداری ها قرار گیرد، البته قبل از این اقدامات باید مسیرها و راه های دسترسی در این مناطق ایجاد شود.
وی خاطرنشان کرد: البته شهروندان نیز در این مورد باید آگاه سازی شوند، زیرا که اگر همکاری آنها نباشد کاری از پیش نمی رود.
وی همچنین به ایجاد مناطق اسکان موقت در این نواحی تاکید کرد و گفت: با توجه به موقعیت مناطق حاشیه نشین، امکان امدادرسانی در این مناطق وجود ندارد، از این رو باید پارک ها و سالن هایی در این نواحی ایجاد شود تا در صورت بروز بحران، مورد استفاده قرار گیرد.
وی همچنین بر ضرورت جلوگیری از ایجاد حاشیه نشینی های جدید در اطراف شهرها و روستاهای همجوار تاکید کرد و افزود: در این میان شهرداری وظیفه خطیری دارد و کمیسیون ماده 100 باید در صدور حکم تخریب در مورد ساختمان هایی که سست بنیان هستند و با کوچک ترین زلزله ایحاد بحران می کنند، تردید نکند.

** صدور پروانه ساختمانی رایگان برای بافت حاشیه نشین مشکلی ندارد
معاون شهرسازی شهردار تبریز نیز در گفت و گو با ایرنا در پاسخ به اظهارات برخی از ساکنان مناطق حاشیه نشین مبنی بر خودداری شهرداری از صدور پروانه ساختمانی رایگان برای نوسازی خانه هایشان گفت: البته باید توجه داشت که بر اساس قانون، همه ساخت و سازهای غیرمجاز حاشیه تبریز شامل بافت حاشیه نشین نمی شوند.
علی عزتی افزود: به عنوان نمونه صدور پروانه ساختمانی رایگان برای آن دسته از واحدهای مسکونی مناطق حاشیه نشین که در حریم اتوبان یا دکل ها قرارگفته اند و یا زمین آنها به دلیل شرایط خاص توپوگرافیک از استحکام لازم برای ساخت و ساز برخوردار نیست، در قانون پیش بینی نشده است.
وی اضافه کرد: این محل ها حتی در صورت ساخت و ساز اصولی نیز به دلیل سستی خاک در نخستین زمین لرزه احتمالی به دلیل رانش زمین فرو می ریزند و ساکنان این محل ها بر اساس پیش بینی قانون باید جابجا شوند.
وی ادامه داد: بر اساس نقشه ای که شورای عالی شهرسازی تدوین کرده است، 18محله تبریز در زمره مناطق حاشیه نشین تعریف شده اند.
معاون شهرسازی شهرداری تبریز در عین حال تاکید کرد که این نهاد برای راهنمایی متقاضیان درخواست صدور پروانه ساختمانی رایگان در مناطق حاشیه نشین بر مبنای قوانین و مقررات آمادگی کامل دارد.
در نهایت می توان گفت که حکایت حاشیه نشین های تبریز که خود جمعیتی به اندازه یک شهر بزرگ را شامل می شوند، اما و اگرهای فراوانی دارد و مصداق عینی ضرب المثل 'از چاله به چاه افتادن' است.
ساکنان محلات حاشیه نشین تبریز که در بازه های زمانی متناوب به امید زندگی بهتر و دسترسی به امکانات رفاهی بیشتر از روستاها و شهرهای آباء و اجدادی دل کنده اند، در جاهایی ساکن شده اند که نه تنها از نظر اصول مهندسی ساخت و ساز مشکل دارد، بلکه زمین های محل زندگی آنها نیز تپه ماهورها و اراضی با شیب تند دامنه های ارتفاعات شمالی تبریز است که ایجاد امکانات رفاهی و خدماتی-بهداشتی در آنجا بسیار دشوار است.
بدیهی است که همه این دشواری ها و مشکلات، رافع مسئولیت مدیریت شهری برای ساماندهی مناطق حاشین نشین تبریز نیست و بر همین اساس نیز دولت با همراهی شهرداری، طرح های مهمی برای اسکان ساکنان این مناطق از طریق ساخت مجتمع های مسکونی را دنبال می کند.
گزارش از: نعمت مرادپور**انتشاردهنده: عزیزی راد
6132/518