راهکارهای مقابله

زمانی پیامک خدمتی بود که با درخواست کاربر به او ارائه می‌شد. از آن زمان مدت زیادی نگذشته، اما چند نسل فناوری در همین مدت دچار تغییرات بنیادی و انقلابی شده است. کمی کمتر از 20 سال پیش ظرفیت این خدمت توسط اپراتور آن زمان در مقابل تقاضای کاربران کفایت نمی‌کرد و خدمت پیامک با درخواست و پس از گذشت مدتی نسبتا طولانی برای کاربران فعال می‌شد، اما امروز این خدمت به‌صورت پیش‌فرض برای تمام کاربران فعال است. بی‌توجهی نهادهای مسئول در جلوگیری از استفاده شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات تبلیغاتی از این خدمت، نشان‌دهنده قلدری قانون‌گریزان و سودجویان از خلأ و ضعف مدیریت حمایت از حقوق کاربران است.

بحث و جدل در مورد مزاحمت پیامک‌های تبلیغاتی از همان زمان که شبیه‌سازی ناقص بازاریابی پیامکی در کشور پیاده‌سازی شد، میان کاربران تلفن همراه ایرانی و رسانه‌ها آغاز شد. همچنین پرسشی مبنی بر این‌که با وجود این مزاحمت ناخواسته آیا هزینه آن هم از جیب مشترکان کسر می‌شود مزید بر تمایل نداشتن کاربران به دریافت این پیامک‌ها شد. کار به جایی رسید که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی؛ نهاد تعیین مقررات حوزه فاوا در اوایل اسفند 1390 براساس نظرسنجی از کاربران تلفن همراه به این نتیجه رسید که نارضایتی گسترده‌ای از دریافت پیامک‌های تبلیغاتی در میان کاربران وجود دارد، اما در عمل ارسال پیامک‌های تبلیغاتی قطع نشد.

اپراتورهای تلفن همراه روش‌هایی را برای قطع این خدمت روی سایت خود قرار دادند و بسیاری از کاربران این روش‌ها را اعمال کردند، اما در موارد زیادی کاربران باز هم هرزپیامک تبلیغاتی دریافت می‌کردند. پنج سال گذشت و در مرداد 1395، این بار سازمان تنظیم مقررات با هماهنگ کردن کد #800* میان همه اپراتورهای تلفن همراه، قابلیت حذف این خدمت را برای کاربران تلفن همراه مهیا کرد و اطلاع‌رسانی وسیعی درباره این شیوه عدم دریافت پیامک تبلیغاتی انجام داد. نکته اینجا بود که این قطع خدمت در مورد پیامک‌هایی اتفاق می‌افتاد که با استفاده از خطوط ثبت‌شده مشخص، مجاز و مخصوص این کار ارسال می‌شدند. شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمت بسادگی با دور زدن مقررات، این بار با استفاده از خطوط شخصی و به‌عنوان کاربر معمولی تلفن همراه، پیامک‌های انبوه و تبلیغاتی را ارسال می‌کردند.

در مهر سال جاری، قول پایان این مزاحمت دیرینه از سوی سازمان تنظیم مقررات و وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دوباره خبرساز شد. به گفته آنان در این مورد «دو کار به‌صورت موازی در حال انجام است؛ نخست این‌که اگر مردم شکایتی از پیامک‌های شخصی دارند بتوانند به رگولاتوری منتقل کنند و از طریق سامانه‌ای این پیامک‌ها را مدیریت و اعمال مقررات کنیم؛ بحث دوم ایجاد امکان دریافت انتخابی پیامک‌های تبلیغاتی است تا اگر مردم متقاضی دریافت برخی پیامک‌های انبوه هستند این امکان فراهم باشد.» بالاخره در 25 مهر، فاز اول وعده ساماندهی پیامک‌های مزاحم به صورت آزمایشی، با راه اندازی سامانه پیامکی 195 عملیاتی شد. سامانه‌ای که کاربران باید شماره‌های مزاحم را به صورت ارسال پیامک حاوی آن شماره مزاحم گزارش کنند و این عملیات هم هزینه‌ای برای کاربر ندارد.

حتی به خطوط مسدود!

چند روز پیش پیامکی به دستم رسید که بهانه نگارش این نوشته است. این پیامک لابه‌لای چند پیامک تور مسافرتی، فروش ملک و محصولات ویژه بود، اما پیش‌نمایش متن آن باعث شد آن را پاک نکنم: «ارسال SMS تبلیغاتی حتی به خطوط مسدود». این پیامک در همان روزهایی به دست من رسید که خبر اقدام جدید سازمان تنظیم مقررات و قول اتمام این مزاحمت‌ها از سوی وزیر تا پایان مهر منتشر شده بود. بنابراین به‌عنوان یک مشتری که قصد دارد بااستفاده از ارسال پیامک از شماره‌های شخصی از خدمات این شرکت استفاده کند، با آن شرکت تماس گرفتم. خواسته من از شرکت مشخص بود: ارسال پیامک از شماره شخصی به گروه خاصی از کاربران باتوجه به دسته‌بندی شغلی، جنسیت و وضعیت تاهل.

در گفت‌وگوی تلفنی با یکی از کارمندان این شرکت متوجه شدم اطلاعات محرمانه مختلفی از کاربران نزد این شرکت و شرکت‌های مشابه است که به نظر می‌رسد از طریق اپراتورهای تلفن همراه یا دفاتر و نمایندگی‌هایشان درز کرده باشد. او به من توضیح داد خانم‌های 25 تا 55 ساله بهترین جامعه هدف برای دریافت پیامک‌های تبلیغاتی هستند و طبق مقررات ارسال پیامک به افراد زیر 18 سال ممنوع است. بنابراین آنها علاوه بر دسته‌بندی مشاغل، مناطق شهری و استانی، جنسیتی و دسته‌بندی‌های دیگر، سن کاربران را هم می‌دانند. او برای اثبات حرفش یک اشتراک موقت رایگان به من داد که خودم در محیط پنل آن گشت اینترنتی بزنم و دسته‌بندی‌های ارائه‌شده را ببینم.

در گفت‌وگو با او همچنین متوجه شدم راهکار ثبت و شکایت از شماره‌های شخصی که پیشنهاد جدید سازمان تنظیم مقررات برای مقابله با این پدیده مزاحم است، چقدر در عمل ناکارآمد است. وقتی همین مساله را از کارمند آن شرکت پرسیدم و خواستم بدانم آیا عواقب شکایت متوجه درخواست‌کننده این خدمت یعنی آگهی‌دهنده هم می‌شود یا نه، او گفت: «همه چیز متوجه شرکت ارسال پیامک می‌شود. اگر هم شکایتی بشود که در طول فعالیت این شرکت تاکنون زیر 10 بار بوده، با این شکایت تنها می‌توان آن شماره شخصی را مسدود کرد. حالا این شماره نه یکی دیگر، هزاران و میلیون‌ها شماره شخصی وجود دارد، همه را که نمی‌توانند مسدود کنند.»

اما عمق فاجعه کجاست؟ هر کسی حتی بدون مراجعه فیزیکی با پرداخت اینترنتی پول به این شرکت می‌تواند به این خدمت دسترسی داشته باشد و از طریق شماره‌های شخصی، پیغام انبوه به گروه‌های موردنظر خود ارسال کند. عملا تا زمانی که متن آگهی حاوی موارد اخلاقی و غیرقانونی نباشد، هیچ چیزی متوجه خود آگهی‌دهنده نمی‌شود و این چرخه معیوب تا زمانی که شکایت‌ها موجب اعمال جدی‌تر و پرقدرت‌تر قانون بر سه طرف ذینفع یعنی آگهی‌دهنده، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات هرز پیامکی و اپراتورهای همراه نشود، خواهد چرخید.
با اعتماد‌به نفسی که شرکت‌های ارسال پیامک از خود نشان می‌دهند و حتی چند روز قبل از راه‌اندازی سامانه جدید 195، به تبلیغات گستاخانه و قلدرمآبانه خود مبنی بر ارسال پیامک انبوه حتی به شماره‌های مسدود ادامه می‌دهند، به نظر نمی‌رسد راه‌حل مسدود کردن خطوط شخصی ارسال‌کننده هرزپیامک، راه‌حلی قاطع برای ریشه‌کن کردن این پدیده آزاردهنده باشد.

پیامک تبلیغاتی یا هرزپیامک

در مورد خدمت پست الکترونیکی و ارسال و دریافت نامه‌های الکترونیکی انبوه و تبلیغاتی و البته ناخواسته برای کاربر، واژه‌ای وجود دارد که بخوبی اینگونه نامه‌ها را توصیف می‌کند: هرزنامه! اما جالب است در مورد پیامک و ارسال و دریافت میلیون‌ها پیامک انبوه بی‌کاربرد و مزاحم به کاربران تلفن همراه در ایران، نامی که به این پیامک‌ها تخصیص داده شده پیامک‌های تبلیغاتی است. به همین دلیل شاید زشتی و مزاحمتی که در پس این پدیده وجود دارد آنچنان که باید خود را نمایان نکند.

SMS Marketting مفهومی که از جهان کسب و کار کشورهای توسعه‌یافته وارد کشور ما شده با استفاده از خلأ اعمال قانون موجود در زمان ورود به عرصه کسب و کار و بازاریابی در ایران، بدون در نظر گرفتن حدود و شرایط آن، به وسیله‌ای برای پول در آوردن برخی شرکت‌ها و البته اپراتورهای تلفن همراه بدل شده که قانون و مقررات حریف آن نیست. در ایران به این دست از پیام‌ها، پیامک‌های تبلیغاتی می‌گویند. به‌این‌ترتیب مفهوم دستکاری شده و غیراستاندارد بازاریابی پیامکی در ایران، مزاحمت‌های خود را پشت واژه تبلیغاتی پنهان می‌کند.

محمدعلی پورخصالیان