تعزیه در لغت به معنای سوگواری و تسلیت است اما مقصود از تعزیه خوانی در فرهنگ ایرانیان نوعی سوگواری در قالب اجرای تئاتری ریشه دار و فولکلوریک درباره شهادت امام حسین(ع) و یارانش می باشد که محاصره اهل بیت نبی مکرم اسلام و شهادت حماسی و مظلومانه حضرت اباعبدالله(ع) و نزدیکانش را در صحرای کربلا بازنمایی می کند.
تعزیه خوانی به شکل امروزی از زمان قاجار در ایران رونق یافت و از آن زمان تاکنون ماهیت مذهبی خود را از دست نداده است. هر سال با رسیدن ماههای محرم و صفر تعزیه گردانان به فراخور اوضاع و احوال زمانه در تکیه های شهری و روستایی به اجرا می پردازند و هر یک در شکل و شمایل یکی از قهرمانان عاشورا یا قاتلان خاندان اباعبدالله الحسین(ع) تراژدی غمبار کربلا را بازگو می کنند.
تعزیه خوانی در طول سالهای گذشته رشد کیفی مناسبی پیدا کرد و هنرمندان بهتر از گذشته توانستند تاثیرات معنوی خود را در قالب بازنمایی صحنه عاشورا بر مردم داشته باشند اما تعزیه مانند تئاتر نتوانست حمایتهای متولیان امر را به نحو مطلوب داشته باشد.

* اظهارات یک تعزیه خوان
یکی از تعزیه خوانان قدیمی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: 65 ساله هستم و حدود 30 سال است که در گروه تعزیه خوانی حضور پیدا کرده و در قالب یکی از شخصیتهای واقعه عاشورا ایفای نقش می کنم.
برات محمد دلبری افزود: مجلس شهادت امام حسین(ع) هفت ساعت است و 28 نفر در این مجلس نقش ایفا می کنند. حداکثر 40 یا 50 نفر در گروه امام حسین(ع) و گروه مخالف برای فضاسازی عاشوار در تعزیه ساماندهی می شوند.
وی ادامه داد: هنر تعزیه خوانی در خانواده من موروثی است. پدرم و پدربزرگم تعزیه خوان بودند و او نیز تعزیه خوانی را از پدرش یاد گرفته بود و همین طور پشت در پشت هنر تعزیه خوانی به من رسیده است.
این تعزیه خوان قدیمی گفت: هر هفته روزهای جمعه در گلزار شهدای بهشت رضا مشهد نمایش تعزیه را به همراه سایر همکارانم اجرا می کنم. اجرای من به سبب ارادت قلبی است که به امام حسین(ع) دارم. هدف اصلی تعزیه خوانی فقط زنده ماندن مجلس سوگواری اباعبدالله الحسین(ع) است تا جوانان از ما بیاموزند و آنان به فرزندانشان یاد دهند و همین طور نسل به نسل تا ظهور امام زمان(عج) این مجلس باقی بماند.
وی افزود: روزهای پنجشنبه و جمعه هر هفته در خانه ام برای نوجوانان علاقه مند کلاسهای آموزشی برگزار می کنم و به آنان نیز تعزیه را می آموزم. نسخه متن تعزیه که آن را اجرا می کنیم نسخه ای است که اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه کرده و ما نیز دقیقا مطابق با آن تعزیه را اجرا می کنیم و در مطالب هیچ دخل و تصرفی نداریم اما نسخه های تعزیه خوانی امروز با نسخه های قدیمی به لحاظ سبک و شعر آن کاملا متفاوت است.
دلبری ادامه داد: گروه تعزیه خوانان عمدتا بر اساس ارادتی که به امام حسین(ع) دارند به بازنمایی واقعه عاشورا می پردازند و حق الزحمه ای نمی گیرند اما بعضا برخی نهادها مانند شهرداری از تعزیه خوانان دعوت می کند که در مکانی خاص برنامه اجرا کنند و در قبال اجرای برنامه مبلغی نیز پرداخت می کند.
وی گفت: امسال شهرداری مشهد هیچ دعوتی از گروه تعزیه خوانان برای اجرای عمومی نداشت، از سوی دیگر مسئولان نیز حمایتی از تعزیه خوانان و رونق این هنر آیینی ندارند.

* پیگیری مطالبات و ساماندهی تعزیه خوانان در خراسان رضوی
معاون هنری سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: برای ساماندهی تعزیه خوانی و حمایت از تعزیه خوانان اقداماتی از سوی این اداره کل انجام شده که در حال تکمیل است.
افشین تحفه گر افزود: پارسال به منظور پیگیری مطالبات تعزیه خوانان و ساماندهی این هنر نمایشی در خراسان رضوی 'کانون نمایشهای آیینی و تعزیه' در انجمن هنرهای نمایشی استان راه اندازی شد تا امور صنفی، کیفی سازی و برنامه ریزی برای ارائه بهتر این هنر را پیگیری کند.
وی ادامه داد: تعزیه یکی از نمایشهای مذهبی است که به صورت خودجوش از سوی مردم اجرا می شود و بطور طبیعی نیازی به دخالت دستگاههای اجرایی در این بخش نیست. ما نیز به عنوان متولیان بخش هنر تلاش می کنیم تعزیه خوانی را از مداخلات دستگاههای اجرایی دور نگهداریم.
معاون اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: با این حال اداره کل در زمینه در اختیار گذاشتن فضا برای تمرین تعزیه خوانان، هماهنگی قبل از تمرین و اجرای تعزیه، بهره گیری از اساتید خبره برای هنری تر شدن تعزیه و برگزاری دوره های آموزشی کوتاه مدت برای تعزیه خوانان اقدام کرده است.
وی افزود: ایجاد هماهنگی برای حضور حداکثری مردم در اجراهای تعزیه خوانان در شهرستانهای مختلف از دیگر اقداماتی است که از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و ادارات تابعه آن در شهرستانها پیگیری می شود.
تحفه گرد ادامه داد: پیشنهاداتی از سوی شهرستانها برای برگزاری سوگواره تعزیه به این نهاد ارسال می شود که پس از بررسی در شورای اداری تئاتر مجوز لازم برای برگزاری آنها ارائه می شود.
وی در مورد حق الزحمه تعزیه خوانان هم گفت: امروزه در تئاتر دیگر چیزی به عنوان حق الزحمه وجود ندارد زیرا تئاتر مخاطب خود را پیدا کرده و تماشای آن در سبد خانوار جای گرفته است. مردم با رفتن به سالنهای نمایش و پرداخت هزینه بلیت به درآمدزایی هنرمندان کمک می کنند.
معاون هنری سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی افزود: تعزیه نیز همیشه مخاطب خود را داشته اما نوع حمایتها از این گونه هنر نمایشی متفاوت است. این حمایت از طریق کانون نمایشهای آیینی و تعزیه استان از گروه های تعزیه خوان انجام می شود.
وی ادامه داد: شناسایی گروههای تعزیه خوان و صدور شناسنامه کاری برای آنها در حال انجام است و ایجاد کانون نمایشهای آیینی و تعزیه در انجمن نمایش استان یکی از راه هایی است که ارتباط بین تعزیه گردانان و تعزیه خوانان را برقرار کرده و ساماندهی آنان را آسان می کند.

* سابقه 150 ساله تعزیه خوانی در مشهد
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: این شهر یکی از قویترین گروههای تعزیه خوان محرم را در کشور دارد زیرا سابقه تعزیه خوانی در مشهد به 150 سال پیش بازمی گردد.
محمدکاظم دبیری افزود: نخستین تعزیه پس از شهادت امام حسین(ع) بیشتر به صورت مرثیه خوانی بوده اما تعزیه خوانی که صورت نمایشی مرثیه است در دوران صفوی در ایران باب شد و سپس این الگوی نمایشی ایران در کشورهای دیگر نیز رایج شد.
وی ادامه داد: در تعزیه خوانی بخشهایی از واقعه عاشورا توسط بازیگران تئاتر در صحنه یا به صورت نمایش خیابانی اجرا می شود. در مجموع این بازخوانی نوعی سوگواری برای سیدالشهدا(ع) به شمار می رود.
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد گفت: سالهاست که تعزیه خوانی در مشهد به شکل نمایشی اجرا می شود و هر سال گروههای قویتری به صورت سازمان یافته و علمی در این زمینه فعالیت دارند بگونه ای که برخی گروهها موسسه ای نیز برای فعالیتهای خود تشکیل داده اند که از جمله آنها موسسه طلایه داران است که به همان شکل و شیوه سنتی تعزیه امام حسین(ع) را اجرا می کند.
وی افزود: ماه محرم امسال 11 گروه تعزیه خوانی در مشهد از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اجرا مجوز گرفته اند و در دهه نخست محرم اجرای تعزیه داشتند.
دبیری ادامه داد: همچنین امسال به دلیل معرفی مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام تعزیه خوانی امام حسین(ع) در قالب سوگواره عاشورایی همزمان با ایام ماه صفر با همکاری کشورهای همسایه و شیعه نشین برگزار می شود.
وی گفت: سوگواره عاشورایی 10 سال پیش در مشهد برگزار شده بود و امسال با همکاری دبیرخانه ستاد رویداد مشهد 2017 درصددیم این سوگواره را با همکاری گروههای نمایشی تعزیه خوان مشهد و برخی کشورهای دیگر اجرا کنیم.

* تعزیه خوانی شکل و قوام لازم را ندارد
مسئول کانون نمایشهای آیینی و تعزیه خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: تعزیه خوانی در این استان به ویژه در مشهد هنوز به شکل و قوام لازم دست نیافته است. این مهم از کم کاری تعزیه خوانان و نیز مسئولان نشات می گیرد.
سیدمحمد کاظمی افزود: خراسان رضوی در هنر تعزیه خوانی جایگاه برتر کشور را داشته و مهد این هنر است اما اکنون وضعیت هنرهای آیینی به ویژه تعزیه در این استان مناسب نیست.
وی ادامه داد: برای کمک به نمایشهای آیینی و تعزیه خوانی، پس از همایشی که اسفند پارسال به منظور بررسی وضعیت تعزیه خوانی و نقال خوانی در مشهد برگزار شد کانون نمایشهای آیینی و تعزیه خراسان رضوی با هدف احیای تعزیه، نقالی و پرده خوانی در استان راه اندازی شد.
مسئول کانون نمایشهای آیینی و تعزیه خراسان رضوی گفت: از زمان راه اندازی این کانون تاکنون چندین طرح به منظور شناسایی گروههای فعال تعزیه خوانی، شناسنامه دار کردن گروههای شایسته، اختصاص مکانی ویژه برای تعزیه خوانی در شهرها به ویژه مشهد، حمایت مالی از تعزیه خوانان، بیمه آنها و حمایت از تعزیه خوانی در قالب یک هنر نمایشی تهیه و به مسئولان ارائه شده است.
وی افزود: از زمان ارائه این طرحها هنوز تصمیمی از سوی مسئولان برای کمک به تعزیه خوانی و رفع دغدغه هنرمندان این عرصه اتخاذ نشده و اقدامی انجام نگرفته است. دو نشست با حضور مسئولان برای سوگواره محرم برگزار و تصمیماتی در آن گرفته شد اما تا این لحظه هنوز اتفاق قابل توجهی در حوزه تعزیه خوانی به وقوع نپیوسته است.
کاظمی ادامه داد: مشهد پایتخت معنوی ایران است و در سال 2017 نیز به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شده لذا باید به هنرهای آیینی و ریشه دار در این شهر بهای بیشتری داده شود. مشابه کانون نمایشهای آیینی و تعزیه خراسان رضوی در اصفهان تشکیل شده و کارهای مرتبط با تعزیه از صدور مجوز تا بررسی کمی و کیفی اجرا و حمایتهای مختلف از تعزیه خوانان را پیگیری کرده و به نتیجه می رساند.
وی گفت: تعزیه خوانی در خراسان رضوی دچار اشکال است زیرا مانند تئاتر بازبینی از اجراها صورت نمی گیرد تا از نظر کیفی مورد سنجش قرار گیرد. افرادی وارد کار تعزیه خوانی می شوند که بعضا صلاحیت لازم را ندارند در حالی که تعزیه نوعی تئاتر است اما از ابزارهای حمایتی تئاتر برخوردار نیست.
مسئول کانون نمایشهای آیینی و تعزیه خراسان رضوی افزود: افراد تحصیلکرده، باتجربه و هنرمندان شاعر زیادی در حوزه تعزیه خوانی این استان وجود دارند که باید از وجود آنها برای ارتقا سطح کیفی تعزیه بهترین بهره را گرفت.
وی ادامه داد: هیچ پیوست فرهنگی برای تعزیه وجود ندارد. همه فعالیتها پیرامون تعزیه به صورت موردی انجام می گیرد و تعزیه خوانی از ساختار قوی به منظور برخورداری از فضای مناسب، ابزارهای حمایتی و تامین مالی بهره مند نیست.
کاظمی گفت: برای تئاتر بلیت فروشی انجام می شود تا هزینه های آن تامین شود. همچنین جشنواره ای برای تئاتر تعریف شده تا کارهای خوب در این زمینه دیده و هنرمندان شناسایی و تکریم شوند اما این شرایط برای تعزیه فراهم نیست.
وی افزود: اجرای چند گروه تعزیه خوان در بهشت رضای مشهد که از مردم پول جمع می کنند ذهنیت افراد را نسبت به کارکرد نمایشهای آیینی تغییر می دهد و این مهم ناشی از فقدان حمایتهای لازم از تعزیه خوانی است.
مسئول کانون نمایشهای آیینی و تعزیه خراسان رضوی ادامه داد: رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان چند سال پیش نسبت به جمع آوری مستندات تعزیه و شناسایی گروههای فعال اقدام کرد اما شناسایی و ثبت این گروهها به معنای شناسنامه دار کردن و ساماندهی تعزیه خوانان نیست. ساماندهی زمانی معنا پیدا می کند که این گروهها به صورت نظام مند و برنامه ریزی شده با تامین همه زیرساختهای لازم در ایام سوگواری اجرای تعزیه را به صورت تاثیرگذار داشته باشند.
وی گفت: سه گروه تعزیه خوان در مشهد و چندین گروه نیز در شهرستانهای سبزوار، نیشابور و کاشمر فعالیت دارند و برای عموم مردم شناخته شده اند.
کاظمی یکی از مهمترین مشکلات تعزیه خوانان را در مشهد نبود مکان برای اجرا و نبود درآمد ذکر و بیان کرد: سالنهای تئاتر به اجرای تئاتر اختصاص دارند، تعزیه خوانان نمی توانند از مردم پولی دریافت کنند و از سوی دیگر توان مالی برای ارتقای کیفی و کمی تعزیه را هم ندارند.
وی پیشنهاد کرد نشستی بین مسئولان و تعزیه خوانان برگزار شود تا مطالبات تعزیه خوانان بررسی و محقق شود.
گزارشگر: میترا عبداللهی **انتشار: حسین کریم زاده
7489/1858