توسل دولت مرکزی عراق به نیروهای نظامی برای کنترل مناطق مورد اختلاف با دولت محلی اقلیم کردستان، به عنوان آخرین گزینه، پس از آن استفاده صورت گرفت که نیروهای کُرد به ضرب‌الاجل تعیین شده احترام نگذاشته و به نوعی از این دستور سرپیچی کردند. با شروع این عملیات، نیروهای عراقی یکشنیه شب گذشته وارد عمل شده و خیلی سریع به موفقیت‌های بزرگی در بازپس گیری مناطق مربوطه (از جمله استان استراتژیک کرکوک)، نائل آمدند. رخدادی که به نوعی پیامد جدی برگزاری همه‌پرسی استقلال این منطقه، از دولت مرکزی است(25 سپتامبر 2017). واقعیت این است برای بارزانی‌ها و هم دستانشان، همه پرسی و نمایش دموکراسی تنها سرپوشی برای توسعه سرزمینی و دست اندازی بر مناطقی بود که تا پیش از ناآرامی‌های مربوط به غائله«داعش» در چارچوب مرزهای این اقلیم نمی‌گنجیدند! به عبارتی سبب پافشاری بارزانی‌ها را در برگزاری همه پرسی، باید در گسترش سرزمینی حدوداٌ دو برابری این اقلیم، آن هم در سایه تحولات مربوط به داعش دانست. به شکلی که اگر وضع بر همین منوال پیش می‌رفت، این امیدواری برای آنان به وجود می‌آمد که به کمک ثروت سرشار منابع نفت و گاز(بویژه کرکوک)، بسوی رویای«کردستان بزرگ» و رهایی از محذوریت جغرافیایی(از طریق خاک سوریه) گام بر دارند. شرایط مشابه‌ای که در سوریه نیز شاهد آن هستیم.
رصد تحولات سال‌های اخیر در سوریه نیز نشان می‌دهد، که کردهای سوری که تا پیش از اوجگیری بحران، در سه منطقه مجزا از هم، در مناطق جزیره، کوبانی و عفرین، اقدام به تشکیل کانتون‌های کرده بودند، به وضعیت یاد شده اکتفا نکرده و از همان آغاز درگیری‌های سوریه، بی‌اعتنا به تنش‌های فی مابین و با اتخاذ رویکردی مجزا در پی تشکیل اقلیمی خودمختار، نظیر آن چه در شمال عراق است گام برداشته‌اند. در این رابطه یکی از مقامات کرد سوری بی‌محابا از نقشۀ این تشکل برای توسعۀ مناطق تحت سیطره خود در شمال سوریه پرده برداشته است. «هدیه یوسف» که گویا با روزنامۀ انگلیسی«آبزرور» مصاحبه می‌کرده است، با بیان این مطلب که طبق برنامه شهر«رقه» به منطقۀ موسوم به روژاوا(کردستانِ سوریه) ضمیمه خواهد شد، گفته است که نیروهای دموکراتیک سوریه می‌خواهند با کمک آمریکا، بعد از تصرف شهر«رقه» راهی به سمت دریای مدیترانه در شمال سوریه باز کنند. وی دستیابی به این دریا را یک حق قانونی برای کردها دانسته است! همچنین بنابر گفته‌های ایشان در شهر«رقه» نیز همه‌پرسی برگزار می‌شود، تا از مردم پرسیده شود که آیا موافق اداره این شهر توسط نیروهای دموکراتیک هستند یا خیر؟
احتمالاٌ در همین راستا، درست مشابه آنچه در عراق به وقوع پیوست«نیروهای دمکراتیک سوریه» همزمان با تلاش برای تسلط کامل بر «رقه» رسماٌ اعلام کرده بودند که «رقه» را جزوء قلمرو«کردستان سوریه» دانسته و ضمن حفظ آن به عنوان قلمرو همیشگی خود، هرگز از آن خارج نخواهند شد(لازم به یادآوری است که در عراق نیز، نیروهای پیشمرگه بعد از آن که موفق به بیرون راندن نیروهای داعش از مناطقی همچون«کرکوک» شدند، اعلام کرده بودند که هرگز از مناطقی که آزاد کرده‌اند، عقب‌نشینی نخواهند کرد، و اگر نیروهای عراقی بخواهند این مناطق را از دستشان خارج کنند با آن‌ها درگیر خواهند شد)! وقایعی که منبعث از این فرض است که؛ منطقه در مرحله انتقالی قرار داشته و هرج و مرج و خلاء موجود در آن را کسی پر خواهد کرد که از سازماندهی و پروژه مشخصی برخوردار باشد!
اکنون رقه به تصرف نیروهای دموکراتیک در آمده است(سه شنبه گذشته). جدای از اینکه پایتخت خلافت داعش از لوث وجود عناصر تکفیری پاکسازی شده است، نکته قابل تامل وسعت مناطق تحت تصرف کردهای سوری است، که به چیزی حدود 30 درصد خاک سوریه می‌رسد! یعنی تقریباٌ 55 هزار کیلومتر مربع، که این میزان در مقایسه با زمان پایان جنگ عین العرب(کوبانی) که تنها 12 هزار کیلومترمربع بود(آن هم در سه منطقه مجزا از هم: جزیره، کوبانی، عفرین)، بسیار چشمگیر است. لذا چنانچه کردهای سوری بر سر حرف خود مانده و قصدی برای بازپس دهی این مناطق نداشته باشند، سرآغازی برای ایجاد بحرانی جدید در سوریه خواهد شد. البته بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، تاکنون کنترل کردها بر بخش‌هایی از این کشور به شرط عدم تمرکززدایی و فدرالیسم پذیرفته است، اما دور از ذهن نیست که با پاکسازی این کشور از وجود عناصر تروریستی، دیر یا زود، نیروهای دولت مرکزی عازم باز پس‌گیری این مناطق شوند.
در همین راستا از هم اکنون «محمد حجازی» نائب رئیس شورای استانداری«رقه» با توجه به سرنوشت«رقه» پس از تسلط نیروهای کُرد، ضمن تاکید بر عرب بودن ساکنان رقه، تأکید کرده است که: دمشق اجازه «اشغال» آن را نمی‌دهد و مسئولان سوریه از اقداماتی که به سمت تجزیه این کشور صورت می‌گیرد، بیم دارند. حجازی خاطر نشان کرده است که مسئولان سوری«رقه» را به ساکنان واقعی آن باز خواهند گرداند. از طرفی رأی‌گیری جمعه گذشته که برای انتخاب کمیته‌های محلی در مناطق تحت سلطه کردهای سوری برگزار شد، اولین گام از سه گام مربوط به طرح گروه‌های کرد در سوریه برای ایجاد یک نظام حکومتی فدرالی است، که مشابه همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق، نگرانی‌ها در خصوص رودرویی دو طرف را افزایش می‌دهد.
احمد رشیدی نژاد: دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی و پژوهشگر مهمان در مرکز مطالعات خاورمیانه
انتهای متن/
∎
نظر شما