کتایون ملکی - نرگس قیصری: توسعه فناوری اطلاعات از مهم‌ترین پیش‌نیازهای اصلی توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در هر کشوری به شمار می‌آید و توجه به این موضوع در بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی ضروری است.
در این میان به‌طور فزایندهای صنایع و فناوری‌های پیشرفته در تمامی حلقه‌های زنجیره معدنکاری از اکتشاف تا فرآوری، اقتصادهای دانش‌بنیان را در دستور کار خود قرار داده‌اند. از پیامدهای عقب‌ماندگی فناورانه بنگاه‌های معدنی می‌توان به نرخ تمام‌شده بالا و بهره‌وری پایین اشاره کرد. پس برای رسیدن به ارزش افزوده بالا در صنعت معدنکاری، توجه به توسعه فناوری‌ها باید در نظر قرار گیرد.مدیر آموزش، پژوهش و فناوری سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران درباره اقتصاد دانش‌بنیان اظهار کرد: سند چشم‌انداز ۲۰ساله راهبرد اصلی توسعه کشور بر مبنای «توسعه دانش‌بنیان اقتصاد ملی» قرار گرفته به طوری‌که با پیگیری این راهبرد، اقتصاد ایران باید در سال ۱۴۰۴ شمسی به یک اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل شود.
پیاده‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان
به گزارش صمت، شمس‌الدین سیاسی راد با بیان این مطلب افزود: پیشتازی اقتصاد دانش‌بنیان، پیاده‌سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور، ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقای جایگاه جهانی کشور، افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه نخست اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه از مهم‌ترین محورهایی است که در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به آن توجه شده است. وی ادامه داد: اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که بر اساس (OECD) از تعاریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و در آن سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد.
توجه به منابع انسانی
به گفته سیاسی راد، اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که در آن (Knowledge Based) دانش پایه در میزان بالایی به سرمایه‌گذاری و توسعه خلاقیت و نوآوری اختصاص می‌یابد. در اینگونه اقتصاد، منابع انسانی متخصص و فناوری‌های پیشرفته با شدت بالایی به کار گرفته می‌شوند. سیاسی راد افزود: گذار ایران از اقتصاد مبتنی بر کارایی به اقتصاد مبتنی بر نوآوری، نیازمند افزایش میزان تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان برپایه صنایع پیشرفته و فناوری‌های نوین از قبیل فناوری‌های نانو، زیست فناوری و فناوری است. مدیرآموزش، پژوهش و فناوری سازمان ایمیدرو ادامه داد: توسعه فناوری اطلاعات از پیش‌نیازهای اصلی توسعه اقتصاد دانش‌بنیان است. همچنین دسترسی آسان به ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، منجر به تسهیل در آموزش، اشتراک‌گذاری دستاوردهای دانشی و تسریع در انتقال و جذب فناوری خواهد شد. وی در ادامه سخنانش گفت: در اقتصادهای دانش‌بنیان، سهم ارزش افزوده حاصل از تولیدات صنایع برخوردار از فناوری‌های بالا به طور فزایندهای در حال افزایش است. ویژگی‌های اصلی صنایع یادشده، بیشترین بهره‌گیری از روش‌های سرعت بالای نوآوری و نسبت بالای بکارگیری (R&D)، تولید خودکار و بالا بودن هزینه‌های تحقیق و توسعه منابع انسانی (حداقل ۲۰ درصد از کل کارکنان)در این گونه صنایع است. امروزه معدن دیگر یک کارفرمای عمده نیست. معدنکاری با ۳۰ میلیون نفر اشتغال، حدود یک درصد از نیروی کار جهان را به خود اختصاص می‌دهد که از این تعداد حدود ۱۰ میلیون نفر برای تولید ۶۴/۷ میلیارد تن زغال‌سنگ مشغول کار هستند. سیاسی راد ادامه داد: اقتصادهای دانش‌بنیان، به‌طور فزایندهای صنایع و فناوری‌های پیشرفته را در تمامی حلقه‌های زنجیره معدنکاری از اکتشاف تا فرآوری به‌کار گرفته‌اند. بکارگیری صنایع مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات، سامانه‌های خودکار، اتوماسیون صنعتی و سامانه‌های هوشمند، سامانه‌ها و تجهیزات کنترل فرآیند، ابزاردقیق، سنسورها، روبات‌ها، تجهیزات الکترونیکی وارتباطی پیشرفته، فناوری‌های پیشرفته ناوبری و ماهواره‌ای و فناوری‌های نانو و زیستی، تحولات شگرفی را در ابعاد نرم‌افزاری و سخت‌افزاری معدنکاری و در آموزش‌های تخصصی و مهارتی منابع انسانی مورد نیاز رقم زده است. وی افزود: بررسی اجمالی روند تحولات فناورانه معدنکاری در جهان از ابتدا تاکنون، بیانگر مراحل و نقاط عطفی در تحولات مهندسی معدن در زمینه طراحی، تجهیز و انجام عملیات استخراج مواد معدنی از معادن سطحی و زیرزمینی است.
سرمایه‌گذاری برای معدنکاری در اعماق دریاها
به گفته سیاسی راد، بکارگیری صنایع و فناوری‌های پیشرفته، امکان سرمایه‌گذاری برخی کشورهای توسعه یافته مانند ژاپن و امریکا را برای اکتشاف مواد معدنی در محیط‌های غیرمتعارف در قالب پروژه‌های معدنکاری درون‌اقیانوسی و برون‌جوی رباتیک فراهم کرده است.
مدیر آموزش، پژوهش و فناوری ایمیدرو افزود: تحولات پیشرفته به ویژه استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی پیشرفته خودکارسازی عملیات استخراج و فرآوری مواد معدنی، علاوه بر تغییر ترکیب تخصصی منابع انسانی شاغل در معادن، منجر به افزایش سرعت، دقت و پیوستگی عملیات، ایمنی و بهره‌وری بیشتر، کارایی بهتر سوخت وکاهش مصارف آب و انرژی، کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری برنامه‌ریزی نشده، استفاده بهتر از وسایل نقلیه و بهبود شرایط کار شده است. وی ادامه داد: همچنین شدت رقابت میان تولیدکنندگان بزرگ معدنی، نوسان نرخ کالاهای معدنی، افزایش عمق ذخایر معدنی، کاهش عیار مواد معدنی، هزینه‌های فزاینده مدیریت اثرات منفی زیست‌محیطی، خصوصی‌سازی و افزایش دستمزدها و هزینه‌های بازسازی معادن هر یک باعث فشار بر شرکت‌های معدنی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری شده است.
به عقیده سیاسی راد، عقب‌ماندگی مزمن و فزاینده معدنکاری کشور در حوزه‌های مختلف فناورانه نشان می‌دهد، نوین کردن شیوه‌های سازماندهی و مدیریتی، دانش فنی طراحی عملیات، نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات عملیات استخراج و فرآوری مواد معدنی کشور را با کندی همراه کرده است. از پیامدهای عقب‌ماندگی فناورانه بنگاه‌های معدنی می‌توان به نرخ تمام‌شده بالا، بهره‌وری پایین و از دست رفتن بخشی از عیار کانسنگ در مرحله استخراج و کانه‌آرایی به‌دلیل استفاده از روش‌های غیرفنی و تجهیزات و ماشین‌آلات قدیمی اشاره کرد. در شرایط کنونی تمرکز بر تحولات فناورانه در حلقه‌های استخراج و فرآوری‌های متصل به آن در طول زنجیره ارزش معدنکاری اعم از کوچک‌مقیاس و بزرگ‌مقیاس حائز اهمیت و اولویت است. سیاسی راد با بیان این مطلب ادامه داد: پایین بودن سهم معدنکاری در تولید ناخالص داخلی کشور که معادل کمتر از یک درصد، برآورد و گزارش (GDP) شده، ناشی از توان و ظرفیت‌های محدود استخراجی ناشی از محدودیت تقاضا برای مواد و فرآورده‌های معدنی در بازار داخلی و توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های لازم برای صادرات مازاد محصولات صنایع معدنی است. همچنین این موضوع مواردی مانند سهم بالای تعداد معادن کوچک‌مقیاس و استخراج مواد معدنی با ارزش افزوده پایین مانند مواد اولیه مصالح ساختمانی در سبد معادن و تولیدات معدنی کشور را در بر می‌گیرد.
به گفته وی، بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۳ از ۶۴۰۰ معدن دارای پروانه بهره‌برداری، ۵۳۵۵ معدن در حال بهره‌برداری در کشور وجود دارد که از این تعداد، معادن شن و ماسه، سنگ تزئینی و سنگ لاشه به ترتیب با ۱۳۴۳، ۸۰۸ و ۸۰۸ معدن بیشترین تعداد را دارا بوده‌اند. ارزش کل تولیدات معادن در حال بهره‌برداری کشور در سال ۱۳۹۳ افزون بر ۱۳۹۲۰۶ میلیارد ریال بوده که ۸۶/۱درصد آن مربوط به معادن سنگ‌آهن، سنگ مس، سنگ‌های ساختمانی (تزئینی و لاشه)، سنگ‌آهک و شن و ماسه است.
سیاسی راد افزود: در مقایسه با عملکرد بازیگران بزرگ معدنکاری در جهان، کوچکی اندازه بازار داخلی مواد و فرآورده‌های معدنی و ظرفیت‌های پایین استخراجی معادن موجود، منجر به نبود تناسب میان قابلیت‌های زمین‌شناختی و فلززایی و تنوع مواد معدنی ایران با ظرفیت‌های استخراجی معادن موجود شده است. تقاضای محدود صنایع پایین‌دستی باعث کوچک شدن مقیاس استخراج مواد خام و تولید فرآورده‌های معدنی از معادن کشور شده است. برای نمونه سهم استخراج زغال‌سنگ ایران ۲/۷ میلیون تن در سال گذشته میلادی نسبت به تولید جهانی آن با میزان۷/۶ میلیارد تن بسیار اندک است. بر همین اساس پیش‌بینی طرح جامع فولاد کشور و افزایش ظرفیت تولید فولاد به روش کوره‌بلند در افق ۱۴۰۴ شمسی، تقاضا برای زغال‌سنگ خام را به بیش از ۸ میلیون تن افزایش خواهد داد.
معدنکاری با ابزار دستی و نیروی حیوانی آغاز شد
مدیر آموزش، پژوهش و فناوری سازمان ایمیدرو درباره روند معدنکاری در دوران مختلف اظهار کرد: بررسی اجمالی روند تحولات فناورانه معدنکاری در جهان از ابتدا تاکنون، بیانگر مراحل و نقاط عطفی در تحولات مهندسی معدن در طراحی، تجهیز و انجام عملیات استخراج مواد معدنی از معادن سطحی و زیرزمینی به این شکل است که معدنکاری ابتدایی و استخراج و بهره‌برداری از مواد معدنی، با استفاده از ابزار دستی و نیروی حیوانات و استفاده از ماشین‌آلات بزرگ و سنگین حفاری، بارگیری و باربری مواد معدنی آغاز شد و از سال ۱۳۵۹شمسی(۱۹۸۰ میلادی) توسعه یافت؛ همچنین از سامانه‌های کنترل از دور و عملیات از دور مبتنی بر ارتباطات (ICT) رادیویی و تجهیزات پیشرفته مخابراتی و فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده شد.
سیاسی‌راد افزود: از ۱۹۹۰ میلادی(۱۳۶۹ شمسی) توسعه و بکارگیری سامانه‌های نیمه خودکار و خودکارسازی ماشین‌آلات و تجهیزات موجود معادن آغاز شد و از سال ۲۰۰۰ میلادی (۱۳۷۰ شمسی) ماشین‌آلات و تجهیزات نیمه خودکار جدید ویژه سامانه‌های خودکار مورد استفاده قرار گرفتند، از سال ۲۰۱۰ میلادی ( ۱۳۸۹ شمسی) نیز توسعه سامانه‌های خودکار و رباتیک در دستور کار قرار گرفت. مدیر آموزش، پژوهش و فناوری سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) درباره ارزش افزوده حاصل از فروش مواد معدنی در ایران نیز اظهار کرد: ارزش افزوده و نرخ فروش خارجی مواد و فرآورده‌های معدنی کشور به دلیل هزینه‌های بالای زیرساختی به ویژه هزینه حمل‌ونقل ریلی و دریایی بار و توسعه‌نیافتگی صنعت فرآوری، فاقد توان رقابتی و حصول ارزش افزوده واقعی مواد معدنی استخراج شده از معادن است. سیاسی‌راد ادامه داد: نوسازی فناورانه حلقه استخراج و فرآوری مواد معدنی از طریق افزایش ظرفیت‌های تولید و بهینه‌سازی مراحل مختلف عملیات معدنی مانند حفاری، آتشباری، بارگیری، باربری، فرآوری و ارتقای سطح بهره‌وری نیروی کار، ماشین‌آلات، سرمایه و به ویژه بهره‌وری کل عوامل تولید در معادن، منجر به بازدهی سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی و افزایش ظرفیت‌های کمی و کیفی صادراتی و تامین فرآورده‌های معدنی مورد نیاز صنایع معدنی داخلی خواهد شد. به گفته وی، تحول فناورانه منجر به تغییر کیفی نظام آموزش‌های رسمی و غیر رسمی کشور، گرایش بیشتر نخبگان تحصیلی به رشته‌های دانشگاهی مربوط به علوم و فنون معدنی، جذب و اشتغال متخصصان تراز اول جهانی در مشاغل معدنی و در نتیجه تغییر تدریجی ترکیب شاغلان معادن و افزایش بهره‌وری منابع انسانی خواهد شد. وی ادامه داد: تعمیق مشکلات ایمنی، بهداشت و زیست‌محیطی ناشی از تداوم معدنکاری سنتی و فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات در کنار افزایش فزاینده حساسیت‌های ملی و بین‌المللی در زمینه‌های ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست از یکسو و بحران کمبود منابع آب و میزان و شدت بالای مصرف انرژی در عملیات فرآوری مواد معدنی و تولید محصولات صنایع‌معدنی از سوی دیگر، لزوم نوسازی فناورانه معدنکاری و صنایع پایین‌دستی آن را دوچندان کرده است.
تاسیس صندوق حمایت از فناوری
به عقیده سیاسی‌راد در فضای پس از برجام، مهم‌ترین راهکارهای‌گذار از معدنکاری سنتی به معدنکاری پیشرفته برای کاهش شکاف فناورانه موجود میان معدنکاری سنتی داخلی با معدنکاری پیشرفته خارجی اینگونه است که با بازنگری و روزآمد کردن سرفصل‌ها و محتوای آموزش‌های رسمی و غیررسمی علوم و مهندسی‌های مرتبط و همچنین شناسایی، اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی و تاسیس صندوق حمایت از برنامه نوسازی فناورانه معدنکاری کشور برای پشتیبانی مالی از برنامه جامع نوسازی حلقه‌های مختلف زنجیره معدنکاری به این اهداف دست یافت.
وی ادامه داد: توسعه و حمایت از شکل‌گیری و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های خدمات تخصصی فنی و مهندسی در بخش معدن و صنایع معدنی، استفاده از فرصت‌های آموزشی خارجی و بین‌المللی از طریق دعوت از مدرسان متخصص خارجی و اعزام کارشناسان داخلی به دوره‌های آموزشی خارج از کشور در کنار گسترش ارتباطات تعاملات فناورانه با مراکز توسعه فناوری‌های مربوط شامل دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و توسعه فناوری روزآمد معدنی و صنایع معدنی و دعوت از نخبگان و متخصصان ایرانی شاغل در مراکز علمی، پژوهشی و شرکت‌های معتبر معدنی خارج از کشور برای کمک به برنامه نوسازی فناورانه معدنکاری کشور می‌تواند ما را در رسیدن به این اهداف یاری کند.
به گفته وی، شرکت‌های معتبر خارجی در زمینه اکتشافات معادن(FDI)، ترغیب و تسهیل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کشور و تبدیل معادن مشترک با شریکان خارجی به نمونه آزمایشی، آموزش و انتقال دانش فنی و فناوری‌های پیشرفته نیز از دیگر مواردی است که می‌توان با تکیه بر آن زمینه را برای جهش معدنکاری سنتی به معدنکاری پیشرفته فراهم کرد.سیاسی‌راد معتقد است نوسازی فناورانه و استفاده از دانش فنی جدید و سامانه‌های پیشرفته نرم‌افزاری و سخت‌افزاری به ویژه توسعه موفق سامانه‌های خودکار در عملیات استخراج معادن، نیازمند مدیریت ریسک(خطرپذیری)، ارزیابی هزینه فرصت و توجه به موازین و ملاحظات توسعه پایدار در محاسبات مهندسی است. انجام موفق این مهم نیازمند تمرکز بر مدیریت ریسک(خطرپذیری) و مهندسی سیستم و طراحی یک روش جامع برای اجرای موفقیت‌آمیز توسعه سامانه‌های خودکار در صنعت معدنکاری ایران است.
مدیر آموزش، پژوهش و فناوری سازمان ایمیدرو در ادامه سخنانش افزود: بر این اساس تعریف چشم‌اندازی فناورانه، ابلاغ ماموریتی معطوف به نوسازی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و ابعاد مختلف فعالیت‌های معدنی در برنامه راهبردی توسعه بخش معدن و صنایع معدنی کشور پیشنهاد می‌شود. همچنین برای نیل به چشم‌انداز تعریف شده، پایش مستمر تحولات فناورانه معدنکاری در کشورهای پیشرو و تدوین برنامه توسعه توانمندی‌های فناورانه و مهندسی بخش معدن و صنایع معدنی الزامی است.
به گفته وی این برنامه متضمن تبیین وضع موجود معدنکاری کشور از نظر فناوری، تعیین نیازها و اولویت‌های یادگیری و انتقال فناوری و انجام مطالعات ترازیابی و بررسی‌های تطبیقی شرایط موجود با وضعیت مطلوب آتی خواهد بود.
با در نظر گرفتن کاربردهای عناصر و مواد معدنی در صنایع مبتنی بر فرآیندها و محصولات با فناوری‌های پیشرفته و استفاده از نتایج عمومی تحلیل‌های یاد شده می‌توان طیفی از عناصر فلزی را در نظر گرفت که در توسعه آتی صنایع پیشرفته در ایران دارای نقشی تعیین‌کننده خواهند بود. ایران با توجه به گستره سرزمینی، موقعیت زمین اقتصادی و تنوع مواد معدنی، منابع انسانی توسعه‌یافته و زیرساخت‌های مجهز پژوهشی خود از شرایط مناسبی برای ورود و سرمایه‌گذاری موثر در زنجیره ارزش فلزات استراتژیک و حیاتی برخوردار است. بخش معدن و صنایع معدنی کشور می‌تواند ضمن ایفای نقش راهبردی در بازار مواد و محصولات معدنی کمیاب، گران و حساس موردنیاز در توسعه صنایع پیشرفته در جهان، با ورود به زنجیره تامین مواد و محصولات یادشده، فرآیندگذار صنعتی کشور به حیطه صنایع پیشرفته دانش‌بنیان را تسریع و تسهیل کند. این رویکرد به شکل‌گیری درگاه جدیدی برای عبور ایران از جایگاه عرضه‌کننده منابع معدنی خام یا با فرآوری‌های اولیه منجر می‌شود که ارزش افزوده کمتری داشته و در عین حال منابع ارزشمندی را به بهای غیرواقعی، صادر یا مصرف می‌کند و باعث می‌شود به تولیدکننده مواد پیشرفته، فلزات آلیاژی و سوپرآلیاژها برای شکل‌دهی به زنجیره تامین صنایع پیشرفته تبدیل شوند. توسعه صنایع پیشرفته‌ای مانند صنایع هوافضا، انرژی‌های تجدیدپذیر، مهندسی پزشکی، اپتیک و فوتونیک در ایران بدون تامین پایدار مواد پیشرفته معدنی اعم از فلزی و غیرفلزی، کامپوزیتی، سرامیکی و پلیمری امکان‌پذیر نیست. در همین چارچوب ایمیدرو در قالب پروژه‌های مطالعاتی، به بررسی ویژگی‌ها، شناسایی منابع اولیه یا ثانویه، کاربردها و روش‌های استحصال عناصر، تولید، قیمت‌های جهانی و کاربردهای مهم عناصر و فلزات موصوف پرداخته است. در ادامه می‌توان به تعدادی از مواد معدنی و کاربردهای آنها اشاره کرد.
کبالت
کشورهای مهم تولیدکننده این عنصر، کنگو، چین، کانادا، روسیه و استرالیا هستند. تولید جهانی این عنصر ۱۳۰هزار تن است. در ایران نیز مناطق ماه‌نشان، قمصر، اقلید، خونگاه و مناطقی بین ۲ استان کهگیلویه و چهارمحال و بختیاری دارای کبالت هستند. نرخ متوسط این محصول در فوریه ۲۰۱۶ در LME ۲۲دلار /کیلوگرم بود. کاربرد این ماده معدنی در سوپرآلیاژها با کاربرد هوافضایی و پزشکی، آلیاژهای مغناطیسی قوی، پوشش حرارتی و مقاوم به خوردگی و سایش کاتالیست‌های صنایع نفت و شیمیایی و همچنین صنایع الکترونیک و پرتودرمانی است. منابع ثانویه این ماده شامل بازیافت کاتالیست‌ها، بازیافت قراضه آلیاژها و بازیافت باتری‌هاست.
نیکل
فیلیپین، روسیه، اندونزی، کانادا، استرالیا و چین مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده نیکل هستند. تولید جهانی این ماده ۱میلیون و ۶۰۰هزار تن است. منابع اولیه این ماده در کشور نیز مانند کبالت است. نرخ متوسط این ماده در LME و در فوریه ۲۰۱۶ ۵/۸دلار/کیلوگرم بود. این ماده، مصارف مختلفی در صنایع پیشرفته از جمله سوپر آلیاژها، صنایع هوا و فضا، پزشکی و هسته‌ای و... دارد. منابع ثانویه این ماده شامل انواع قراضه‌های آلیاژی و ضایعات الکترونیک می‌شود.
آنتیموان
چین، برمه، بولیوی، روسیه و تاجیکستان از جمله کشورهای تولیدکننده آنتیموان هستند. تولید جهانی این ماده ۱۶۰هزار تن است. در ایران نیز آنتیموان در مناطق سفیدابه سیستان و بلوچستان، منطقه قروه، بیجار، تکاب، فردوس، کاشمر و تربت حیدریه یافت می‌شود. نرخ متوسط این محصول در SMM در سال ۲۰۱۵ م هر کیلوگرم ۵ دلار بود. این ماده در صنایع الکترونیک و نظامی کاربرد دارد.
لیتیوم
بولیوی، استرالیا، شیلی، چین، آرژانتین، زیمباوه و امریکا تولیدکنندگان اصلی لیتیوم هستند. تولید جهانی این ماده معدنی ۷۰هزار تن است.
در ایران نیز لیتیوم در نواحی شرقی و برخی شورابه‌های نواحی جنوبی یافت می‌شود. نرخ متوسط این محصول در SMM ۲۰۱۵، ۶۸دلار /کیلوگرم است. لیتیوم در باتری‌های پر توان پیشرفته، آلیاژهای آلومینیوم پیشرفته با مصرف هوایی و فضایی و داروهای درمانی پیشرفته کاربرد دارد.
ژرمانیوم
چین و روسیه تولیدکننده مهم ژرمانیوم هستند. ۱۶۵ تن میزان تولید جهانی است. معادن سرب و روی کشور منابع این ماده معدنی هستند. نرخ متوسط این ماده ۱۳۲۵ دلار /کیلوگرم ۲۰۱۵SMM بود. کاربرد این ماده در صنایع اپتیک، فیبر نوری، سنسور مادن قرمز، سلول خورشیدی و... است.
گالیوم و ایندیوم
چین، آلمان، ژاپن و اوکراین تولیدکنندگان مهم گالیوم هستند. تولید جهانی این ماده ۴۴۰تن بود. این ماده همراه با منابع بوکسیت یافت می‌شود و در سلول‌های خورشیدی و لامپ‌های LED رادیو دارو کاربرد دارد. چین، کره شمالی، ژاپن، کانادا، فرانسه و بلژیک تولیدکنندگان مهم ایندیوم بوده و تولید جهانی آن ۸۲۰تن است. این ماده معدنی همراه با منابع سرب و روی یافت می‌شود. پنل‌های نمایشگر تخت، LED و سلول‌های خورشیدی از مواردی هستند که ایندیوم در ساخت آنها حضور دارد.
مولیبدن
کشورهای مهم تولیدکننده مولیبدن، چین، امریکا، شیلی، پرو، مکزیک و کانادا هستند. میزان تولید این ماده معدنی در جهان ۲۶۶هزار تن و منابع اولیه این کانی در ایران، سیاه کمر میانه است. بر اساس اطلاعات موجود، نرخ متوسط مولیبدن ۲۷دلار بر کیلوگرم در سال ۲۰۱۶ میلادی بوده است اما این ماده معدنی در داخل کشور مصرفی ندارد. درباره کاربردهای مولیبدن در صنایع پیشرفته نیز می‌توان به مواردی همچون ابر آلیاژهای دما بالا، تولید المان‌های حرارتی، بوته‌های نسوز، صنایع پزشکی رادیوگرافی و پوشش‌های حرارتی و صنایع الکترونیک (سابستریت) اشاره کرد. منابع ثانویه که می‌توان مولیبدن را در میان آنها یافت شامل قراضه ابرآلیاژها، المان‌های حرارتی و ضایعات کاتالیست‌ها است.
پالادیوم
پالادیوم یکی از عناصر مهم موجود در جهان است و کشورهای مهم تولیدکننده این عنصر را افریقای جنوبی، روسیه، زیمباوه، کانادا و امریکا تشکیل می‌دهند.
تولید جهانی این ماده معدنی ۱۹۰تن است. بر اساس اطلاعات موجود، منابع اولیه پالادیوم در ایران وجود ندارد و بیشتر در کنار دیگر مواد معدنی و محصولات می‌توان آن را یافت. این منابع ثانویه شامل ضایعات مبدل‌های کاتالیستی و ضایعات الکترونیکی
است.
قیمت متوسط پالادیوم در جهان ۱۷هزار و ۲۸۵دلار بر کیلوگرم است( LME۲۰۱۶)
کاربردهای پالادیوم در صنایع پیشرفته نیز در انواع کاتالیست‌ها و مبدل‌های کاتالیستی پرتودرمانی، صنایع الکترونیک و ساخت پردازنده‌ها، ابزار پزشکی و دندانپزشکی خلاصه می‌شود.
بریلیوم
بریلیوم یکی دیگر از عناصر است که تنها ۳ کشور امریکا، چین و موزامبیک تولیدکننده آن هستند. میزان تولید جهانی نیز ۳۵۰۰ تن است و منابع اولیه آن در ایران کوه‌های خواجه‌مراد (ذخیره شمالی) است و منابع ثانویه آن نیز بازیافت محصولات حاوی بریلیوم است. نرخ جهانی این کانی ۸۸۵ کیلوگرم بر تن (LME۲۰۱۵) است. البته میزان مصرف داخلی این ماده مشخص است. کاربرد این عنصر در صنایع پیشرفته شامل صنایع فضایی (سازه‌های فضایی)، رآکتورهای هسته‌ای، صنایع نظامی و اسلحه‌سازی، آنالیزگر اشعه ایکس و توربین‌های پیشرفته است.
عناصر نادر خاکی
امروزه عناصر نادر خاکی به دلیل کم بودن میزان ذخایر در جهان و همچنین کاربردهای مهم و استراتژیک از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. کشورهای تولیدکننده عناصر نادرخاکی را چین، هند، امریکا، استرالیا، روسیه و تایلند تشکیل می‌دهند. تولید جهانی این عناصر نیز ۱۱۰ هزار تن در سال است.
منابع اولیه عناصر نادر خاکی در ایران در ساغند، اسفوردی، سنگان و یزد خلاصه شده است. مصرف داخلی این عناصر نیز در ایران به ۲۰ تن می‌رسد. کاربرد عناصر نادر خاکی در صنایع پیشرفته در تولید آلیاژهای پیشرفته چدن، فولاد، ابرآلیاژ، منیزیم، آلومینیوم و تیتانیوم و همچنین پوشش‌های مقاوم حرارتی، مغناطیس ویژه و حساس (عملگرها، میکروپمپ‌ها، دستگاه‌های صوتی و... )، صنایع هوایی و فضایی، نیمه هادی‌ها و چیپ‌های الکترونیکی پیشرفته، صنعت هسته‌ای (یکسان‌سازی فلاکس نوترون، دوزمتر)، لیزر حالت جامد، کاتالیست‌ها، ابر رسانه‌ها و حافظه‌های مغناطیسی است. منابع ثانویه عناصر نادر خاکی در ایران شامل مواردی همچون لامپ‌های فلورسنت، باتری‌ها و مغناطیس‌هاست.
پلاتین
پلاتین که به آن طلای سفید نیز می‌گویند در کشورهای افریقای جنوبی، روسیه، زیمباوه، کانادا و امریکا تولید می‌شود. همچنین میزان تولید جهانی پلاتین ۱۶۰ تن بوده و منابع اولیه‌ای برای آن وجود ندارد.
منابع ثانویه آن نیز شامل ضایعات مبدل‌های کاتالیستی و ضایعات الکترونیکی است. نرخ متوسط پلاتین در جهان ۳۳۱۵ دلار بر کیلوگرم در (LME۲۰۱۶) است. پلاتین در صنایع پیشرفته همچون مبدل‌های کاتالیستی، داروهای شیمی‌درمانی، ابزارپزشکی، مغناطیس‌های قوی، تنظیم‌کننده ضربان قلب و دریچه مصنوعی و صنایع نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نظر شما