با دکتر احمد رئیس السادات، متخصص طب فیزیکی و دبیر انجمن طب فیزیکی، توانبخشی و الکترودیاگنوز ایران درباره پوکی استخوان و این که چگونه می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

چرا استخوان پوک می‌شود؟

پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می‌شود. پوکی استخوان ثانویه بر اثر بیماری‌های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون‌های رشد، برخی سرطان‌ها و...) یا استفاده از دارو ازجمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضدتشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیماری‌های تیروئیدی و... ایجاد می‌شود.

تراکم استخوان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و در 25 تا 35 سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد و حدودا بعد از 40 سالگی مرتب کم می‌شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد. اثر هورمون‌های جنسی بر فرآیند استخوان‌سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می‌شود روند کاهش تراکم استخوان در خانم‌ها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد به طوری که شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدوداپنج برابر مردان است.

افزایش ذخیره استخوانی تا 35 سالگی

همه ما تا حدود 30 تا 35 سالگی فرصت داریم بر ذخیره استخوانی خود که به پیشگیری از پوکی استخوان در سنین بالاتر کمک خواهد کرد، بیفزاییم .هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.

اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهم ترین عامل تعیین‌کننده تراکم استخوان به شمار می‌رود؛ ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهم‌ترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری‌کننده از کاهش تراکم استخوان است.

پیاده‌روی کنید لطفا!

ورزش‌های تحمل‌کننده وزن، ورزش‌های تعادلی و ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات راست‌کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به‌شمار می‌روند؛ برای مثال در مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان، تردمیل به دلیل فشار بیشتری که روی ستون فقرات و اندام‌های تحتانی وارد می‌کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است. دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل ندارند، ممکن است توصیه شود. پیاده‌روی بخصوص در سطوح غیرشیب‌دار، ساده‌ترین و مفیدترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.

ورزش‌های آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند، ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندی‌شان در ایجاد تناسب اندام، ازجمله ورزش‌های مورد توصیه به حساب می‌آیند. ورزش‌هایی که حین انجام آن ناحیه کمر و پشت به جلو خم می‌شود و همچنین ورزش‌های رزمی و پر برخورد در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره‌های ستون فقرات را افزایش دهد.

تغذیه درست، تضمین سلامت استخوان

مصرف فرآوردههای لبنی (شیر، ماست، کشک، دوغ کم‌نمک و...)، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتئینی مانند ماهی و تخم‌مرغ و همچنین پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه ازجمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب از مکمل‌ها و ویتامین‌ها ازجمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین D اگرچه می‌توانند نقش مفیدی داشته باشند، اما به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.

افزایش کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به پوکی استخوان

پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره و تغییر شکل آنها می‌شود که می‌تواند سبب افزایش خمیدگی (قوز) پشتی شود. سالمندان به دلیل ابتلای همزمان به بیماری‌های قلبی‌ ـ عروقی، دردهای اسکلتی ـ عضلانی و اختلالات خواب از داروهای متفاوتی استفاده می‌کنند که این داروها می‌توانند منجر به خواب آلودگی و اختلال تعادل شده و احتمال زمین خوردن را در این افراد افزایش دهند.

به‌کارگیری قوزبندهای خاصی که طراحی آنها مانند کوله‌پشتی بوده و وزن حدود نیم تا یک کیلوگرمی دارند که منجر به تحریک حس عمقی تعادل و راست شدن ستون فقرات و به‌صورت فعال می‌شوند و همچنین ورزش‌‌های تقویتی عضلات راست‌کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می‌تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن وافزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.

آموزش بیماران، احتیاط در تجویز داروها، ورزش درمانی برای بهبود سرعت واکنش، افزایش قدرت و تعادل، انعطاف‌پذیری و اصلاح شرایط محیط زندگی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از زمین خوردن به شمار می‌رود. اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهم‌ترین فعالیت‌هایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان می‌شود.

سنجش تراکم استخوان و تشخیص پوکی

تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام سنجش تراکم استخوان است که انجام آن در خانم‌های بالای 65 سال،خانم‌های یائسه‌شده کمتر از 45 سال، خانم‌های یائسه‌ای که به دنبال صدمات خفیف دچار شکستگی می‌شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای 70 سال و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می‌شود.

پونه شیرازی

دانش و سلامت