شناسهٔ خبر: 22035917 - سرویس علمی-فناوری
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه مردم‌سالاری | لینک خبر

به بهانه 28 مهر، روز جهانی پوکی استخوان

با دوست داشتن استخوان‌هایمان از آینده خود محافظت کنیم

صاحب‌خبر -

دکتر سید‌احمد رئیس السادات، دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران با اشاره به شعار انجمن بین‌المللی استئوپروز و سازمان بهداشت جهانی در خصوص پوکی استخوان - با دوست داشتن استخوان‌هایمان از آینده خویش محافظت کنیم - گفت: در حال حاضر در ایران، 7.5 میلیون نفر (معادل حدود 10 درصد از جمعیت کشور) سالمند هستند. این رقم تا 15 سال آینده به دو برابرافزایش می‌یابد و30 سال دیگر یک سوم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد.
به گفته وی با توجه به افزایش امید به زندگی و شیوع سالمندی در جامعه جهت گیری سیستم بهداشت و درمان به سمت بیماری‌های دوران سالمندی ضروری به نظر می‌رسد. پوکی استخوان به عنوان شایعترین بیماری متابولیکی استخوان از مهمترین بیماری‌های دوران سالمندی به شمار می‌رود.
وی افزود : در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق، منطقه و استان، سن وجنس جمعیت مورد بررسی، شیوع پوکی استخوان متفاوت گزارش شده است اما کلیه بررسی‌ها نشان میدهد که شیوع این بیماری در ایران رو به افزایش است. در حال حاضر شیوع استئوپروز  در جمعیت با سن بیشتر از 30 سال 17 درصد گزارش شده است. درجات خفیف‌تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می‌گویند 35 تا 40 درصد است. 
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد از هر 5 خانم یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد ساکنین مناطق شمالی کشور از جمله گلستان، مازندران، آذربایجان و حتی استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان‌های جنوبی نظیر بوشهر و فارس،  به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است به علت دریافت کمتر نورآفتاب، عادات تغذیه ای یا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
عضو هیات علمی‌بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد:  اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت(WHO) روز 28 مهر(20 اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.  در پوکی استخوان تراکم استخوانها کاهش مییابند و استخوانها متخلخل تر میشود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان، خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می‌یابد. این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد می‌کند و هم به علت شکستگی‌های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه‌های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل میکند.
رئیس السادات گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی‌است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن میشود. تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ  افزایش مییابد و در 25 تا 35 سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد حدودا بعد از 40 سالگی تراکم استخوانها مرتبا‌ کم می‌شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد. اثر هورمون‌های جنسی بر فرایند استخوانسازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب میشود روند کاهش تراکم استخوان در خانمها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد به طوری که شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدودا 5 برابر مردان است.  البته در مردان مسن نیز، کاهش تدریجی هورمونهای مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آقایان میشود.
دکتر رئیس السادات بیان داشت:  از مجموعه این مطالب، میتوان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود 30 تا 35 سالگی فرصت داریم که برموجودی  این حساب بیفزاییم . پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت میتواند منجر به ورشکستگی شود. پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است.  هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی) بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان (کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
وی توضیح داد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد میشود. پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماری‌های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمونهای رشد، برخی سرطانها و . . . ) و یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئید (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و . . . ایجاد میشود.
رئیس السادات در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان میشود، عنوان کرد :اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین‌کننده تراکم استخوان به شمار می‌رود ولی  تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری‌کننده از کاهش تراکم استخوان است. مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک...)،  سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتئینی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بیرویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه از جمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب ازمکمل‌ها و ویتامین‌ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین دی  اگرچه میتوانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
دکتررئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی  استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا  وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمیکند و نمیتوان به وجود آن پیبرد. شایع ترین محل‌های شکستگی ناشی از استئوپروز، ستون فقرات پشتی و کمری، انتهای ساعد و استخوان لگن هستند.
شکستگی فشاری مهره غالبا به دنبال یک فشار جزئی نظیر عطسه کردن، خم شدن یا جابجا کردن اشیای نسبتا سنگین ایجاد می‌شود. درد پشت معمولا به طور حاد آغاز شده و به پهلوها و جلو انتشار می‌یابد.درد به تدریج با گذشت چند هفته تا ماه برطرف می‌شود و با وقوع شکستگی جدید مجددا ایجاد می‌گردد.شکستگی مهره‌ها ممکن است منجر به انحراف و بد شکلی ستون فقرات شود ودردمزمن ناحیه پشت را سبب شود که با ایستادن بدتر می‌شود.در برخی از بیماران شکستگی باعث کاهش قد فرد شده و ممکن است با تغییراتی به صورت خمیدگی (قوز) پشتی همراه باشد.
وی افزود: در مورد شکستگی‌های ساعد معمولا مداخلات ارتوپدی و جراحی مورد نیاز است. در شکستگی مهرهها، درمانهای نگهدارنده و غیر جراحی نقش پُر رنگ تری دارند. نکته مهمی‌که در درمان شکستگی‌ها باید مد نظر قرار گیرد، پرهیز از بیحرکتی طولانی مدت است، چرا که بیحرکتی خود میتواند علتی برای تشدید استئوپروز زمینه‌ای شود.
رئیس السادات درباره روشهای تشخیصی استئوپروز اظهار داشت: تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام سنجش تراکم استخوان است که انجام آن در خانم‌های بالای 65 سال، یائسگی در سن کمتر از 45 سال‌، خانم‌های یائسه‌ای که بدنبال صدمات خفیف دچار شکستگی می‌شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای 70 سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می‌شود.
وی افزود: سابقه فامیلی پوکی استخوان،  بیماری‌های تیروئید و پاراتیروئید، کلیه  ،  کبد و سوءجذب و مصرف طولانی مدت داروهای ضدتشنج از جمله مواردی هستند که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را می‌افزایند و باید از جهت تراکم استخوان مورد سنجش قرار گیرند. چنانچه سنجش تراکم طبیعی باشد هر 5 سال و در افراد دارای عوامل خطر هر 2 سال یکبار باید تکرار شود.
رئیس السادات افزود: استئوپروز یک بیماری چند عاملی است و درمان آن جنبه‌های گوناگونی داردوهمکاری متخصصان غدد، روماتولوژی، تغذیه، طب فیزیکی و توانبخشی، ارتوپدی و روان پزشکی را می‌طلبد. از مهمترین درمان‌های غیر جراحی و غیر دارویی پوکی استخوان میتوان به آموزش بیماران و اصلاح شیوه زندگی آنها،توصیه به فعالیت‌های فیزیکی مناسب، تجویز ورزش درمانی و استفاده از قوزبند (بریس) مناسب اشاره کرد. ورزش‌های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگی‌های فردی و جسمی، وجود بیماری‌های زمینه‌ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است ورزش‌های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگیهای فردی و جسمی، وجود بیماریهای زمینه ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزشهای تحمل‌کننده وزن، ورزشهای تعادلی و ورزشهای تقویت‌کننده عضلات راست‌کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.  برای مثال در مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان، تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام‌های تحتانی وارد می‌کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است.  دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند ممکن است توصیه شود.  پیاده روی به خصوص در سطوح غیر‌شیب‌دار، ساده‌ترین و مفید‌ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.
رئیس‌السادات گفت: اخیراً ورزش تای چی که ریشه در ورزش‌های رزمی ‌سنتی چینی دارد به عنوان ورزشی مفید در سالمندان شناخته شده است. این ورزش علاوه بر افزایش تراکم استخوان اثرات مفیدی در بهبود تعادل و پیشگیری از خطر زمین خوردن در آنها دارد. تاثیرات مفید بر جنبه‌های روحی و روانی از دیگرفواید این ورزش است.
وی ادامه داد: ورزش‌های آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندیشان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزش‌های مورد توصیه به حساب میآیند.
ورزش‌هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می‌شود وهمچنین ورزشهای رزمی‌و پر برخورد در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره‌های ستون فقرات را افزایش دهد.
وی بیان داشت: همانطور که پیشتر اشاره شد ، پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره و تغییر شکل آن‌ها میشود که میتواند سبب افزایش خمیدگی(‌قوز) پشتی شود. همچنین سالمندان بدلیل ابتلای همزمان به بیماری‌های قلبی عروقی، دردهای اسکلتی عضلانی و اختلالات خواب از داروهای متفاوتی استفاده می‌کنند، که این داروها میتوانند منجر به خواب آلودگی و اختلال تعادل گشته، احتمال زمین خوردن را در این افراد افزایش دهند. مجموعه عوامل ذکر شده سبب کاهش تعادل مبتلایان و در نهایت افزایش خطر سقوط (زمین خوردن) در آنها می‌شود. بر‌اساس آمار شیوع زمین خوردن در ایران 30 درصد برآورد شده، به طوری که یک سوم سالمندان بالای 65 سال و نصف سالمندان بالای 80 سال حداقل یک بارسابقه زمین خوردن را ذکر می‌کنند که 10 تا 15 درصد از این موارد منجر به شکستگی می‌شوند.  در پژوهشی که توسط مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرکز درمانی شهید مدرس انجام شده است، نشان داده شده بکارگیری قوزبندهای خاصی که طراحی آنها مانند کوله پشتی بوده و وزن حدود نیم تا یک کیلوگرمی‌دارند که منجر به تحریک حس عمقی تعادل و راست شدن ستون فقرات به صورت فعال میشوند، و همچنین ورزش‌های تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می‌تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن وافزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.
دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران افزود، آموزش بیماران، احتیاط در تجویز داروها، ورزش درمانی جهت بهبود سرعت واکنش، افزایش قدرت و تعادل، انعطاف پذیری و اصلاح شرایط محیط زندگی از مهمترین روشهای پیشگیری از زمین خوردن به شمار می‌رود.
رئیس السادات در پایان خاطرنشان کرد: اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین فعالیت‌هایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان میشود. تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی‌های دسته‌دار و همچنین، تعبیه دستگیره‌های مناسب در دیواره‌ها و جلوگیری از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان میشود. نور مناسب  به ویژه در شب‌ها و نیز عدم وجود قالیچه‌های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت.

نظر شما