صاحب‌خبر - فاطمه رنج‌اندیش
نخستین نشست شورای «سینمای معناگرا» با حضور اعضای این شورا در بنیاد سینمایی فارابی برگزار شد. این توضیح آغاز گزارش خبرگزاری ایسنا درباره نشست «سینمای معناگرا» بود. اگرچه این شورا بیش از چندین مرتبه برگزار شده است و تصمیمات مبنی بر معنا بخشیدن به مفهوم فیلم‌های سینمایی اتخاذ شده بود. اما سوال اصلی اینجاست معنا بخشیدن به سینما چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟ مگر در سی و اندی سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در این مسیر حرکت نمی‌کردیم و تا امروز فیلم‌های بی‌معنایی می‌ساختیم که حالا بنیاد سینمایی فارابی وارد عمل شده است؟
در جریان برگزاری نخستین جلسه این شورا «محمدمهدی حیدریان» رئیس سازمان سینمایی با تاکید بر اینکه از جمله اشکالات زیربنایی که در سینما شناسایی شده همین عدم توجه به محتوای معناگرا در قالب سینمای داستانی است، می‌گوید: «جایگاه مهم این شورا ارایه راهکار برای نهادینه کردن محتوای معناگرا در هر فرم و شکلی از سینما است تا علیرغم روند کلی صنعتِ غالبِ سینمای جهان، ما را به مقصود مورد نظر رهنمون سازد.در سینمای امروز مفهوم «معناگرایی» نیاز به تبیین دارد؛ برای درک بیشتر می‌توان آثار موفق خارجی و ایرانی را در این بخش مورد تحلیل و بررسی قرار داد، تا به یک چارچوب نظری معنا دار و جایگاه تعریف شده در حوزه سینمای معناگرا دست یافت.»
مهدویان در ادامه توضیح داده است:«با توجه به سابقه موجود اگر ناب‌تر و خاص‌تر در حوزه معرفتیِ خودمان به این موضوع بنگریم، در سبد تولیدات سینمای ایران می‌توانیم شاهد تولیدات معناگرا باشیم و با حمایت از ساخت چند فیلم استاندارد در سال می‌توان نیاز مخاطبان را برآورده کرد.با توجه به بضاعت موجود باید از یک نقطه شروع و امکانات لازم در این عرصه را برای صاحبان ایده و فیلمسازان مهیا کرد تا هر فیلمساز بر اساس برداشت خودش بتواند در این حوزه کار کند.»
به نظر می‌رسد بنیاد فارابی و اعضای شورا ، سینمای معناگرا را اینگونه می‌دانند که توجه و حسِ مخاطب و فیلمساز از عالم ماده جدا و به عالم معنا می رود. از طرفی یکی از کارکردهای شورای سینمای معناگرا، محلی برای تعامل و گفت‌وگوی اهل علم در حوزه سینمای معناگراست که احتمالا این فرصت تاکنون محقق نشده است. با توجه به توضیحات رئیس بنیاد سینمای فارابی می‌توان نتیجه گرفت، فارابی تصمیم دارد سینمایی را پایه‌ریزی کند که تا امروز در جهان وجود نداشته است. همچنین داوطلب حمایت از فیلمسازانی است که از عالم ماده جدا و به عالم معنا عروج کرده‌اند. با این هدف باید منتظر خروجی شورای «معناگرا» باشیم.
در جریان گفت‌گو با تعدادی از سینماگران نظرشان را درباره شورای «معناگرا» و اظهارات رئیس بنیاد سینمایی فارابی جویا شدیم.
سازمان‌های دولتی، آزادی عمل فیلمسازان
را محدود می‌کنند
جمال ساداتیان تهیه کننده فیلم‌هایی نظیر «چهارشنبه سوری»، «برف روی کاج‌ها» و «جامه‌دران» می‌گوید:«چندان در جریان برگزاری این شورا نیستم. اما از کلیات امر می‌توان حدیث مفصل خواند. آنچه تجربه ثابت کرده است. شوراهای راهبردی در این ابعاد تا امروز راهی پیش نبرده اند. چرا که همواره این سازمان‌ها قدرت عمل داشته‌اند تا شورای‌های متنوعی را بدون خروجی چشمگیر راه‌اندازی کنند. این در حالی است که به اندازه کافی در حوزه فرهنگ تفاوت نظر و سلیقه وجود دارد و جالب اینکه تمام افراد خودشان را صاحب نظر می‌دانند تا اظهار نظر کنند. البته اظهار نظر در حوزه فرهنگ و هنر روالی عادی و طبیعی است مشکل از جایی شروع می‌شود که تلفن‌ها به کار می‌افتد و از قدرت‌های بالقوه استفاده می‌شود.در این شرایط است که به آثار دیگر از طیف‌های مختلف آسیب وارد می‌شود.»
ساداتیان درباره تعریف سینمای معناگرا اظهار کرد:«سینمای معناگرا به حوزه اندیشه و سینمای فلسفی می‌گویند. اصولا حوزه‌های فلسفی درباره چرایی و چگونگی موضوعاتی نظیر زندگی بشر بحث می‌کند. این درحالی است که اگر سینماگری وارد این حوزه شود با مخالفت‌ها و هجمه‌های ناگریزی مواجه می‌شود. حتی فیلم‌هایی که در ژانرهای اجتماعی ساخته شده‌اند در تمام دوره‌ها نتوانسته‌اند راه به مقصد ببرند. با این تفاسیر نمیدانم چطور می‌توانیم درباره چرایی خلقت و زندگی بشر فیلم بسازیم! به همین دلیل عموما این تصمیم‌گیری ها در قالب شوراها باقی می‌ماند.»
تهیه کننده فیلم«به رنگ ارغوان»حمایت بنیاد فارابی را اینگونه تفسیر می‌کند:«به نظرم اندیشه معناگرایی در قالب حمایت سازمان‌های دولتی شکل نمی‌گیرد. اندیشه معنا گرایی باید خارج از حوزه‌های دولتی شکل گیرد و در ادامه به عنوان نمونه بنیاد فارابی می‌تواند برای حمایت‌های مالی وارد عمل شود. اینکه خودشان بخواهند تولید محتوا کنند، به نتیجه نمی‌رسد. درست مانند سینمای کودک و دفاع مقدس که مدت‌هاست زیر نظر بنیاد فارابی فعالیت می‌کند اما اتفاق درخور توجهی را شاهد نبوده‌ایم. در حوزه دولتی ملاحظات بسیاری وجود دارد که آزادی عمل فیلمسازان را محدود می‌کند.»
هر چند وقت یکبار چرخ را از اول اختراع می‌کنیم
سامان سالور کارگردان «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» و «سیزده59 » با بیان اینکه در جریان روند پیدایش شورای «معناگرا» نبوده است، توضیح داد:«آنقدر در حواشی سینمای ایران اخبار رنگارنگ اتفاق می‌افتد که خیلی وقت‌ها این اخبار به گوش اهالی سینما هم نمی‌رسد. به نظر من که 30 سال است در آن فعالیت می‌کنم هر مدت یکبار چرخ را از اول اختراع می‌کنیم و در تعاریف دچار تغییر دیدگاه می‌شویم. اصلا متوجه نمی‌شوم سینمای معناگرا یعنی چه؟ مگر تا امروز فیلمی ساخته‌ایم که معنا نداشته باشد. تقریبا 12 سال از کش مکش تعریف فیلم معناگرا گذشته است حالا به این نتیجه می‌رسیم شورایی را برگزار کنیم که از فیلم‌های معناگرا حمایت کند. اگر منظورشان در معنای ماهوی فیلم‌های سفارشی است، سازمان‌های دولتی این سفارشات را به قدرت هر چه تمام‌تر حمایت می‌کنند و یک سوم بودجه تولیدات سینمایی را به فیلم‌هایی از این دست اختصاص می‌دهند. ای کاش بیشتر به این بپردازیم که به سینماگران مستقل، تفکرهای جوان و جسور بها بدهیم و از آنان حمایت کنیم. متاسفانه بسیاری از فیلم سازانی که تفکر جوان و جسوری دارند، جوان نه به معنا سن و سال از نظر تفکر، سالهاست پشت خط مانده‌اند و در شوراهای مختلف پروانه ساخت و مجوز اکران درگیر هستند.همچنین بخش زیادی از آن‌ها سرمایه گذار ندارند. بنابراین تکلیف این شورا از همین حالا مشخص است.افرادی که روابط بهتر و موثری دارند، فیلمسازان معنا گرا نام می‌گیرند و بودجه‌های آنچنانی به آثارشان تعلق می‌گیرد یا فیلم‌هایشان در کمد وزارت خانه‌ها خاک می‌خورد تا شاید اکران‌های محدود و ضعیفی را داشته باشند. احتمالا بعد از مدتی هم به این نتیجه می‌رسند جشنواره‌هایی را برای فیلم‌های معناگرا تدارک ببینند و جوایزی را خودشان به خودشان بدهند.» سالو در ادامه می‌گوید:«سینمای ایران نزدیک به یک دهه است که دارد درجا می‌زند و به قهقرا می‌رود اتفاقا دلیل اصلی آن تفکراتی است که در این قالب شکل گرفته است. نهایت این شورا به فربه شدن سینمای سفارشی ساز و متوسط قامت منجر خواهد شد. وقتی فیلمسازی در آن سوی مرزها برای سینمای ایران اعتبار و آبرو می‌خرد را در تنها برنامه سینمایی روی آنتن تلویزیون محکوم به فیلمساز سیاه نما و جشنواره‌ای می‌شود. تکلیف ما هم روشن است. در صورتی که این رقابت را خودمان سالهاست واگذار کرده‌ایم. حتی بخش فیلم‌های آرت یا هنری هم در سینمای ایران وجود ندارد به این دلیل که فیلم‌ها یا سفارشی هستند یا در راستای خالی کردن جیب مخاطبان ساخته می‌شود. بخش زیادی از فیلم‌ها فقط رقم‌ها و ریال‌های تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران را پرمی کنند. از روزی که فیلمسازان بی‌سواد سینمای ایران خودشان را پشت ارقام مخفی کردند به این وضعیت دچار شدیم. هر بار پرسیدند ارزش فیلم‌تان در چیست؟ پاسخ دادند فیلم ما - تومان فروخته است و موفق شده است مخاطب جذب کند.اعتقاد ندارم که اینگونه سینما نباید وجود داشته باشد، قطعا تمام ژانرها باید فیلم بسازند اما دوستان سینمای بدنه و متمول باید فضا را اندکی برای سینما هنری باز کنند. در ساده‌ترین تعریف ، سینما هنر هفتم است. یعنی اول هنر است بعد صنعت است ، اول هنر است بعد سرمایه است.
به همین دلیل وقتی خبرهای این‌چنینی را می‌شنویم عمیقا ناراحت می‌شویم. چرا که سالهاست تکلیف سینمای معناگرا روشن شده است. من معنای معناگرا و ملی را متوجه نمی‌شوم. مگر نه اینکه فقط شعارها و تعاریفی را پیدا می‌کنیم، مدت‌ها زیر علم شان می‌ایستیم. سالور در پایان اضافه کرد:«به شدت به سینمای فیلم فارسی نزدیک شده‌ایم. ممکن نیست فیلم‌نامه‌ای را بسازیم که بفروش نباشد یا حمایت معناگراها را نداشته باشد. در شرایط حال حاضر که سینما حوزه گرانی است تفکرات جوان و جسور رانده شده است. متاسفانه از بنیاد فارابی دهه 70 چیزی نمانده است. بنیاد آن زمان کجا و شورای معناگرا کجا!»
نیما حسنی نسب منتقد سینمایی و مدیر سایت «سینمای ما» با تاکید بر اینکه اخباری از این دست دیگر نیازی به تحلیل ندارد، می‌گوید:«این شورا را صدبار راه اندازی کردند و بالاخره بودجه‌ای تعریف شده که باید هزینه شود. چندان فرقی نمی‌کند به نام کدام شورا در نظر گرفته شود.»
منیژه حکمت تهیه کننده و کارگردان پیشکسوت سینمای ایران بعد از شنیدن این خبر می‌گوید:« مبارکشان باشد! من هیچ نظری نمی‌دهم دیگر انگیزه‌ای برای پیگیری فعالیت‌های این چنینی ندارم.»∎
نظر شما