گروه فرهنگ و هنر: اگر گوشی‌های تلفن امکان بی‌صدا شدن نداشتند، احتمالا هنگام راه رفتن در خیابان، صدای غالب، صدای اعلام پیام شبکه‌های مجازی بود که از اتفاق جدیدی خبر می‌داد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه ابتکار، این روزها هر شخص دستکم عضو دو سه شبکه مجازی است و خبری را که به نظرش مهم یا جالب بیاید، به راحتی با یک کلیک بازنشر می‌کند، در نتیجه هر فرد تبدیل به یک رسانه می‌شود و به همین دلیل شبکه‌های مجازی و به طبع افکار عمومی قدرتی باورنکردنی پیدا می‌کند. افکار عمومی با چنین ابزاری چنان قدرتی پیدا کرده‌اند که در موارد بسیاری مسئولان را وادار به واکنش می‌کنند.

رسانه‌ها مجازی می‌شوند

شبکه‌های مجازی در سال‌های اخیر تبدیل به ابزاری موثر برای تعامل بین مردم، هنرمندان و مسئولان شده است. اما هر کدام از این شبکه‌ها مخاطب، فضا و کارکرد خاصی دارد. تلگرام شبکه‌ای فراگیرتر است که تقریبا تمام مردم عضو آن هستند، اینستاگرام به نسبت تلگرام اعضای کمتری در کشور ما دارد و در آن، افراد کمتر به مسائل جدی می‌پردازند. فیسبوک هم تقریبا تبدیل به یک شبکه اجتماعی متروکه شده که انگار در کشور ما دیگر جدی گرفته نمی‌شود و کاربران ترجیح می‌دهند در شبکه‌های مجازی دیگر فعالیت کنند. نام گوگل پلاس، وی‌چت و ... هم گاهی شنیده می‌شود اما یکی از مهم‌ترین شبکه‌های مجازی در دنیا و همین‌طور در ایران، توییتر است.

پرنده آبی همه‌گیر

با وجود فیلتر بودن توییتر و مخاطب کمتر آن، این شبکه مجازی یکی از تاثیرگذارترین شبکه‌های اجتماعی ایرانی است، تا آنجا که گاهی آغازگر و حتی هدایتگر حرکت افکار عمومی در مورد موضوعی خاص است. به جز افراد عادی، شخصیت‌های مهم کشوری، دینی، هنری و حتی روشنفکری هم در این شبکه مجازی فعالیت می‌کنند و به همین دلیل این پرنده 140 کاراکتری به یک وسیله موثر تعاملی بین افراد عادی و افراد برجسته تبدیل شده، حتی گاهی کفه‌های ترازوی این تعامل از تعادل خارج شده و قدرت و فشار افکار عمومی تا جایی بالا می‌رود که افراد برجسته را نیز مجبور به واکنش در مورد اتفاقات مهم می‌کند.

به همین دلیل افراد مهمی که عضو این شبکه هستند برای یک توییت کوتاه 140 کارکتری گاهی از یک تیم مشاور کمک می‌گیرند، تا مبادا کلمه بر خلاف منافع ملی، گروهی یا شخصی تلقی شود و آن فرد مورد آماج حمله کاربران قرار بگیرد. تقریبا تمام هنرمندان و سیاسیون خارجی عضو این شبکه اجتماعی هستند. افرادی مثل دونالد ترامپ حتی از آن به عنوان یکی از معدود رسانه‌هایی که در اختیار دارند استفاده می‌کنند، البته ترامپ معمولا به خاطر اشتباهات فاحشی که در توییت‌‌هایش دیده می‌شود، با واکنش‌ شدید کاربران روبه رو می‌شود. در کشور ما هم سیاسیون و افراد برجسته زیادی در این شبکه فعالیت می‌کنند. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جایی گفته برای نوشتن یک توییت با چند کارشناس مشورت می‌کند. وزیر ارتباطات هم در این شبکه فعال است و حتی مدیر شبکه اجتماعی تلگرام نسبت به توییت محمد جواد آذری جهرمی در خصوص یکی از مشکلات این شبکه در ایران واکنش نشان داد. تقریبا بسیاری از نمایندگان مجلس، روشنفکران، بازیگران و افراد برجسته کشورمان در این شبکه به صورت رسمی فعالیت دارند و از این طریق با مردم به صورت کاملا مستقیم در ارتباط هستند.

ترامپ، ژن خوب و آقای دوربینی

در گذشته نه چندان دور، وقتی اتفاقی رخ می‌داد، واکنش مردم تنها به اعتراض در جمع خانواده و دوستان یا گفت‌وگوهای داخل تاکسی محدود می‌شد و این نظرات معمولا هم راه به جایی نداشت و کسی آن‌ها را نمی‌شنید. اما با ورود شبکه‌های مجازی و همه‌گیر شدن آن، مردم واکنش‌شان نسبت به مسائل خاص را در قالب کلمات در این شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دادند. ماجرای پلاسکو، املاک نجومی، بنیتا، مذاکرات هسته‌ای و به تازگی صحبت‌های دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در مورد خلیج فارس از مواردی است که توییت‌های بسیاری در مورد آنها در این شبکه نوشته شد. اما گاهی این توییت‌ها و نظرات مردمی تا آنجا پیش می‌رود که مسئولان یا هنرمندان مجبور به واکنش و توضیح می‌شوند. به طور مثال فیلمی از فرزند یکی از سیاسیون منتشر شد، بعد از آن سیل کامنت‌ها و توییت‌ها بود که با هشتگ «ژن خوب» نوشته می‌شد.

پس از فشار افکار عمومی این نماینده درباره موضوع ژن خوب صحبت کرد و پاسخی را ارائه کرد یا در نمونه دیگر هنگامی که فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در مجلس شورای اسلامی حاضر شده بود، نمایندگان مجلس با او سلفی گرفته بودند و این سلفی جنجالی، واکنش‌های گسترده‌ای را در شبکه‌های مجازی به دنبال داشت. بعد از این ماجراها هم نمایندگان حاضر در آن عکس با رسانه‌ها مصاحبه کردند و در موردش توضیح دادند. اما جدیدترین اتفاقی که در شبکه‌های مجازی تبدیل به موضوع داغ شده، ماجرای «آقای دوربینی» و حجت‌الاسلام محسن قرائتی است.

دوشنبه شب، فیلمی منتشر شد که در آن آقای قرائتی در برخوردی عجیب، حسین نمازی معروف به آقای دوربینی را در میان جمع زیادی از مردم و هنگام پخش زنده از جلوی دوربین بلند می‌کند و از عوامل برنامه می‌خواهد که او را پشت پایه دوربین بنشانند تا «دوربین بازی» نکند! این فیلم با واکنش‌های زیادی روبه‌رو شد و همه نسبت به این واکنش معترض بودند. این واکنش‌ها تا آنجا ادامه یافت که خود آقای قرائتی در اکانت توییترش در این مورد عذرخواهی کرد. او در این توییت نوشت: «ما فقط 14 معصوم داریم و همه ممکن است اشتباه کنند. از خدا و جناب آقای نمازی و هرکس دیگری که به هر دلیلی از بنده ناراحتی به دل دارد عذرخواهی می‌کنم.». این ماجراها و واکنش‌ها همگی نشان‌دهنده قدرت بالای فضای مجازی است که واقعه‌ای در آن دیده می‌شود و پس از واکنش افکار عمومی فرد اصلی وادار به واکنش و ارائه توضیح می‌شود.

شبکه‌های مجازی؛ راهی برای آزادی دموکراتیک

حوریه دهقانشاد، استاد ارتباطات معتقد است دیگر نمی‌شود شبکه‌های مجازی را نادیده گرفت. او درباره این شبکه‌ها به«ابتکار» می‌گوید: حضور شبکه‌های مجازی انکارناپذیر هستند و با وجود تمام معایبی که دارند، نمی‌شود آنها را نادیده گرفت. بنابراین باید بهترین روش را بیابیم تا بتوانیم از آن‌‌ها استفاده بهینه کنیم. باید بتوانیم از مزایای این شبکه‌ها بیشتر استفاده کنیم و معایبش را کمتر کنیم. ما باید از این راه آگاهی مردم را بالا ببریم. چون تعداد بالایی از کاربران این شبکه‌های مجازی جوانان هستند، باید به آنها از طریق نهادهایی مثل آموزش و پروش آگاهی بدهیم تا بدانند چطور از این ابزار استفاده کنند. باید سطح فرهنگ استفاده مردم را بالا برد. با ورود شبکه‌های مجازی دیگر سیستم آمرانه رسانه‌های بزرگ که در گذشته حاکم بود، وجود ندارد. بنابراین با شبکه‌های مجازی راه بسیار خوبی برای آزادی دموکراتیک در تمام جوامع فراهم شده است و نمی‌شود جلوی انتشار موضوعی را گرفت. همه چیز در انظار مردم قرار گرفته‌اند و مثل نورافکن‌های بزرگ روشنایی همه جامعه را افزایش داده است و اطلاعات مردم نسبت به اتفاقات و رخدادهای جامعه بالاتر رفته است.

تب تند، زود فروکش می‌کند

دهقانشاد در مورد معایب این شبکه‌ها می‌گوید: امروز انقدر اطلاعات زیاد است که سر ریز اطلاعات صورت گرفته است. مردم با وجود اینکه ساعات زیادی را در شبکه‌های مجازی می‌گذرانند، فراموش می‌کنند که چند ساعت قبل چه اتفاقی افتاده است. به همین دلیل شاید موضوعات مهم از ذهن مردم فراموش شود. این شبکه‌ها هیجان زیادی به وجود می‌آورند و این هیجان به سرعت هم فروکش می‌کنند.

این استاد دانشگاه درمورد تاثیرگذاری شبکه‌های مجازی می‌گوید: آنقدر تاثیرگذاری شبکه‌های مجازی بالا رفته که مسئولان را وادار به واکنش می‌کنند. شاید در گذشته مسئولان می‌توانستند نسبت به موضوعات بی‌تفاوت باشند ولی امروز نمی‌توانند. تعاملی بودن شبکه‌های مجازی و واکنش‌های کاربران باعث شده مسئولان وادار به واکنش شوند. مطمئن باشید آن‌ها دوست ندارند در این موقعیت قرار بگیرند، اما وادار شده‌اند تا پاسخگو باشند.