برجام ، به عنوان مهمترین و بزرگترین دستاورد دیپلماسی در قرن 21 ، روزهای حساس و سرنوشت سازی را تجربه می کند. دونالد ترامپ ، رئیس جمهور آمریکا ، اینروزها در تدارک تصمیم گیری در مورد همراهی با برجام یا خروج از آن است. اینهم از شگفتی های دنیای سیاست است . در حالیکه تاکنون غالب نظریه پردازان و تحلیلگران سیاسی ، یکی از ویژگی های برجسته سیاست خارجی آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم را ثبات سیاستی و عدم تاثیر تغییر دولت ها در سیاست خارجی قلمداد می کردند و می کنند ، این ایده از زمان روی کار آمدن ترامپ در آمریکا ، دستخوش تغییر شده است. ترامپ در حالی سیاست ها و به عبارتی تعهدات آمریکا در عرصه بین المللی را به چالش کشیده است که در دولت اوباما ، این سیاست ها و تعهدات در زمره دستاوردهای بزرگ این کشور در عرصه بین المللی قلمداد می شد.

بي ترديد ، چالش بر سر برجام ، در زمره سخت ترين و پيچيده ترين چالش هاي ترامپ در اين زمينه محسوب مي شود . سوال اينجاست چرا موضوعي كه براي اوباما، يك دستاورد بزرگ محسوب مي شد ، از منظر ترامپ يك چالش بزرگ است؟ پاسخ در نزديكي رويكرد ترامپ به بخشي از دستگاه تصميم گيري آمريكا باز مي گردد كه با سياست مدارا با جمهوري اسلامي ايران مخالف است. بي ترديد در تقويت اين رويكرد در نظام كنوني تصميم گيري آمريكا ، لابي هاي سياسي قدرتمند در اين كشور به وي‍ژه لابي اسرائيلي ها ، لابي سعودي ها و لابي نظامي گراها بسيار فعال هستند.

با وجود همه تحرکات و سرمایه گذاری گسترده لابی ها ، در شرايط كنوني ، احتمال ماندن آمريكا در برجام در مقايسه با خروج از آن بالاست. تداوم حضور آمريكا در برجام به معناي پايان چالش برجام براي ترامپ نيست بلكه اين چالش با اهداف و رويكردهاي متفاوتي ظاهر مي شود. به عبارت ديگر برجام براي ترامپ تبديل به ابزاري براي مواجهه با ايران مي گردد. اين مواجهه از يك سو در شكل كنترل رفتار ايران و ايجاد مستمسكي يا بهانه اي براي تهديد ايران و شركاي اروپايي و روسيه و چين به خروج از آن بروز مي يابد و از سوي ديگر بي اثر ساختن برجام براي ايران در ابعاد اقتصادي و تجاري . در اين صورت آمريكا هم به برجام به عنوان يك پيمان بين المللي متعهد مي ماند و هم اهداف واقعي خود را در قبال ايران در شكل تداوم فشارهاي سياسي و اقتصادي دنبال مي كند. اثربخشي اين سياست براي ترامپ البته پايدار نيست چراكه اولا ايالات متحده با وجود برجام ، قادر نخواهد بود شرايطي سخت عليه ايران در حوزه سياست و اقتصاد بين المللي ايجاد كند و ثانيا تحركات لفظي ترامپ پس از مدتي اثر خود را در ايجاد ترديد و نگراني براي شركت ها و بنگاه هاي اقتصادي از دست خواهد داد و ترامپ از اين سياست بهره اي در ميانمدت نخواهد برد. مصداق عيني اين تحليل ، مواضع تند ضد برجامي در طول 9 ماه گذشته است كه علي رغم اين مواضع ، ايران موفق شد قراردادهاي خوبي با شركت ها و موسسات مالي بين المللي منعقد كرده و اعتبارات مالي كلاني را نيز دريافت دارد. شايد اين شرايط باعث گرديده كه ترامپ و تيمش نسبت به سياست اعمال فشار به ايران با حفظ برجام در ماه هاي اخير دچار ترديد باشند و آلترناتيو خروج از برجام را نيز روي ميز قرار دهند. با این وجود علائم و نشانه ها حاکی از تصمیم ترامپ برای ماندگاری در برجام و استفاده ابزاری از آن برای کنترل ایران از یک سو و در نهایت انداختن تقصیر نقض برجام به گردن ایران است .

براي ايران اما (در هر شرایطی چه خروج آمریکا و چه ماندگاری آمریکا) ، حفظ برجام حتي در ضعيف ترين شكل آن از نبود آن بهتر است. اگرچه خروج احتمالی آمریکا از برجام ، این توافق را برای ایران کم خاصیت می کند اما ایران علاوه بر اینکه باید متناسب با تخطی طرفین و در چارچوب سازوکارهای تعیین شده در برجام واکنش مناسب را انجام دهد ، از سوی دیگر باید تلاش کند این توافق را به عنوان چارچوبی برای گسترش مناسبات با کشورهای اروپایی حفظ کند. اصرار اتحادیه اروپایی به حفظ برجام ، مزیت بزرگی بر حفظ آن است و حتی یکی از دلایلی که آمریکا به راحتی نمی تواند جدایی از برجام را اعلام کند ، مقاومت کشورهای اروپایی است. به فرض خروج یک جانبه آمریکا از برجام و با توجه به متعهد بودن اتحادیه اروپایی به این توافق ، این مساله می تواند هزینه های جدایی احتمالی آمریکا را افزایش دهد در عین حال که حفظ برجام مانع مهم و بزرگی است تا اتحادیه اروپایی و کشورهایی مانند آلمان ، فرانسه و انگلستان و ایتالیا از سیاست های سخت گیرانه آمریکا علیه ایران حمایت نکنند.

از طرف دیگر ، برجام و اسناد بین المللی مربوط به پایبندی ایران به برجام سند محکم و متقنی برای جامعه بین المللی است که ایران رویکرد تعاملی و سازنده در عرصه مناسبات خارجی حتی با قدرتهای بزرگ داشته و بر خلاف ایالات متحده رویکردی ماجراجویانه و تهاجمی نخواهد داشت. لذا ایران نباید حفظ برجام را منوط به حضور آمریکا کند چرا که می تواند از برجام در دوران بدون حضور آمریکا بهره برداری سیاسی و اقتصادی خود را داشته باشد. آنچه در شرایط حاضر مهم است این است که پرده سیاه تحریم ها و محدودیت های بین المللی با اجرای برجام برای ایران کنار رفته است. اگرچه با سیاست های جدید آمریکا ، دوره ای دیگر از فشارهای سیاسی و اقتصادی علیه ایران افزایش یابد اما قطعا آمریکا قادر نخواهد بود شرایط تحریمی و فشار سیاسی گذشته را علیه ایران بازگرداند. در دوره گذشته آمریکا هزینه سنگینی را بابت ایجاد اجماع جهانی علیه ایران پرداخت کرد اما ترامپ با توجه به رفتار و عملکردی که از خود برجای گذاشته ، قطعا سیاست های وی علیه ایران با استقبال جهانی مواجه نخواهد شد. بنابراین واکنش ایران به تحرکات امریکا در قبال برجام باید کاملا حسابشده ، واقعبینانه و بر اساس الزامات و روندهای پس از اجرای برجام و نه قبل از برجام ، باشد. بدیهی است یکی از اهدافی که ترامپ در فضاسازی علیه برجام در ماه های اخیر آغاز کرده ، انداختن توپ تقض برجام در زمین ایران وبه عبارت دیگر تحریک ایران به اتخاذ رفتاری احساسی و هیجانی در قبال برجام است . هدفی که تاکنون محقق نشده است . ایران باید در شرایط پیشرو همچنان اجازه دهد که توپ برجام همچنان در زمین آمریکا باشد و هزینه های آن نیز بردوش آمریکا باشد. ایران در قبال تحرکات سیاسی آمریکا ، باید همچنان مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با قدرتهای بزرگ از جمله کشورهای اروپایی تقویت نماید و در این راه منتظر اقدامات آمریکا نباشد . بدیهی است گسترش مناسبات با قدرتهای اقتصادی ، قدرت مانور ترامپ علیه برجام و ایران را کاهش می دهد.

خلاصه اینکه ، برجام دستاوردی بزرگ برای ایران است .حراست از این دستاورد ، وظیفه همگان از دولت و دولتمردان گرفته تا مردم و تک تک شهروندان . ایران نباید هزینه ای بابت نقض یا پایان برجام بدهد . برجام سد بزرگی برای بازگشت به شرایط سخت سیاسی و اقتصادی گذشته است. ترامپ و ترامپیسم موقت است ، آنچه می ماند گشایشی است که با همه فرازو نشیب های آن در مناسبات ایران با جامعه جهانی گشوده شده است. ایرانیها باید ضمن حراست از برجام به عنوان سند صلح خواهانه ایران با جامعه جهانی ، در تدارک حل بحران های داخلی بزرگی باشد که حیات فیزیکی و معنوی کشور و جامعه را در خطر قرار داده است.

49312