صاحب‌خبر - معصومه معظمی
اوایل مهرماه بود که برخی نمایندگان اصولگرای نزدیک به رئیس مجلس پس از سال‌ها دوباره موضوع تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی را مطرح کردند. طرحی که رای مستقیم مردم در انتخاب رئیس جمهور را نادیده گرفته و همه اختیارات انتخاب رئیس جمهوری یا نخست وزیر را به پارلمان می‌بخشد. این مسئله باعث می‌شود که سطح اختیارات رئیس جمهوری تا حد نخست وزیر تقلیل پیدا کند. البته بسیاری از سیاسیون و نمایندگان مجلس نسبت به این موضوع واکنش منفی نشان دادند و آن را مخالف دموکراسی و نظر مردم دانستند.
بنابراین عدم‌استقبال بسیاری از کارشناسان، نمایندگان مجلس و چهره‌های سیاسی از طرح و پیشنهاد تغییر نظام ریاستی به پارلمانی باعث شد این موضوع به صورت جدی پیگیری نشود و طبق قرائن و شواهد به «شاید وقتی دیگر» سپرده شود. چرا که به گفته آنها در زمان فعلی زمینه و شرایط برای تغییر قانون اساسی و این تغییر و تحولات فراهم نیست. عبدالرضا هاشم‌زایی در گفت‌وگو با «ابتکار» در این باره تاکید دارد: «این پیشنهاد اصلا طرح مناسبی نیست و کم اهمیت دانستن رای مردم است و معتقدم به دموکراسی ضربه می‌زند. اینکه بخواهند انتخاب مستقیم مردم را در تعیین رئیس جمهوری کنار بگذارند و رئیس‌جمهوری را به نخست وزیر تبدیل کنند، کار منطقی‌ای نیست. چراکه ما قبلا نخست وزیر داشتیم و به خوبی می‌دانیم در کشور ما جواب نمی‌دهد و منجر به ایجاد اختلاف می‌شود.» پیش از این محمدجواد کولیوند، رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس بابیان اینکه تغییر نظام ریاستی به پارلمانی را در حال حاضر مناسب نمی دانم به «ابتکار» گفته بود: «با توجه به اینکه انتخابات مجلس استانی نیست و افرادی که به مجلس می‌آیند، توسط مردم انتخاب می شوند و رای کسی که با انتخاب یک میلیون رای به مجلس می‌آید با رای کسی که با نظر 20 هزار نفر به مجلس می‌آید، تفاوتی ندارد. به نظرم اجرای نظام پارلمانی در این شرایط جواب نمی‌دهد و زمینه اجرای آن فعلا مهیا نیست.» همچنین قاسم میرزایی نکو، دیگر عضو کمیسیون شوراها نیز که با «ابتکار» گفت‌وگو می‌کرد بر این عقیده است که فعلا زمینه اجرای نظام پارلمانی مهیا نیست و قبل از طرح هرکاری باید کالبد شکافی و ارزیابی وضعیت ساختاری انجام شود.»
موسوی‌لاری: تغییر نظام به پارلمانی امکان‌پذیر نیست
از طرفی سایر چهره‌های سیاسی خارج از مجلس نیز نسبت به این تغییر واکنش نشان داده و معتقدند که این امر باعث تضعیف خواست و نظر مردم می شود و به دموکراسی آسیب می رساند. عبدالواحد موسوی لاری، وزیر کشور دوره اصلاحات درباره تغییر نظام انتخاباتی از ریاستی به پارلمانی تاکید دارد:« افرادی که این حرف‌ها را مطرح می‌کنند، فراموش نکنند که نباید نقش مردم را نادیده گرفت.» بنابراین فراهم نبودن زیرساخت‌ها برای چنین تغییری از اصلی‌ترین دلایلی است که باعث شده این پیشنهاد پس از چند سال همچنان به عرصه ظهور نرسد و نتواند رضایت خاطر اصولگرایانی که جدی‌ترین منتقدان نظام ریاستی و حضور مردم در انتخابات هستند را تامین کند. طی چند دوره انتخابات اخیر اصولگرایان مهمترین بازندگان رقابت با مردم هستند و همین مسئله باعث شده است که به عنوان جدی‌ترین حامیان تغییر نظام ریاستی به پارلمانی اقداماتی را به کار بگیرند. به عنوان نمونه محمد مهدی عبدخدایی، دبیرکل جمعیت فداییان اسلام گفته است
« نظام پارلمانی را برای کشور بهتر می دانم چرا که مسئولیت‌ها در آن مشخص است و قوه مقننه می‌تواند بر قوه مجریه اشراف داشته باشد. متاسفانه در حال حاضر مجلس به دشواری می‌تواند رئیس جمهوری را بازخواست و استیضاح کند ولی در نظام پارلمانی این کار سخت نخواهد بود.» او همچنین تاکید کرده است: «اگر نظام ما پارلمانی بود به راحتی احمدی نژاد را استیضاح و برکنار می‌کرد، ولی چون ریاستی بود قدرت لازم را برای این کار نداشت.»
زیرساخت ها مهیا نیست
البته چهره‌های سیاسی و نمایندگان مجلس دلیل اصلی مخالفت خود برای تغییر نظام ریاستی را بعد از نادیده گرفتن رای و انتخاب مردم مهیا نبودن زیرساخت‌های این امر دانسته‌اند. هاشم زایی در این رابطه به «ابتکار» گفت: « به فرض اینکه نظام پارلمانی بخواهد با این شکل تشکیل شود، نیازمند داشتن احزاب قوی در کشور هستیم. در حال حاضر و با این شرایط کدام نهاد می‌خواهد رئیس جمهوری را به مجلس معرفی کند؟ به فرض اصلاح قانون اساسی برای تغییر نظام پارلمانی، راهکار لازم را نداریم.» او همچنین تاکید دارد: «راهکار زمانی عملیاتی و اجرایی است که حزب مقتدر داشته باشیم. در نظام‌هایی که پارلمانی هستند، حزب اکثریت که پارلمان را به دست می‌آورد، نخست وزیر هم از آن حزب معرفی می‌شود ولی در کشور ما این شرایط وجود ندارد. پس در این شرایط صحبت درباره تغییر نظام ریاستی به پارلمانی به شوخی شبیه است.» ولی عبدخدایی نظری بر خلاف هاشم زایی دارد و معتقد است:« نباید به انتظار ایجاد احزاب قوی بنشینیم و بالاخره باید از یک‌جا شروع کنیم. به عبارتی ابتدا نظام پارلمانی را جایگزین ریاستی کنیم تا ناچار به سمت تشکیل احزاب قدرتمند برویم.» ولی عباس عبدی، چهره سیاسی اصلاح طلب که در صورت مهیا بودن زمینه برای این تغییرخواستار نظام پارلمانی است تاکید دارد «اگر در این شرایط و بدون ایجاد زیر ساخت‌ها نسبت به تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی اقدامات لازم انجام شود، اولا مردم به آن رای نخواهند داد، دوما به فرض اینکه اگر رای بیاورد، یک فساد تمام عیار ایجاد خواهد کرد.» کاظمی، نایب‌رئیس کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس نیز در این باره معتقد است:«ما الان در بحث نظام سیاسی خودمان که مبتنی بر انتخاب مستقیم توسط مردم است، مشکل خاصی نداریم. ایراد ما فعال‌نبودن احزاب است. دوستان دلسوز تا جایی که می‌توانند سراغ تاکید بر توسعه احزاب سیاسی بروند. نظام پارلمانی زمانی کارگشا خواهد بود که احزاب فراگیر و قدرتمند داشته باشیم».
فکری پشت تغییر نظام ریاستی است که با نظر مردم همخوانی ندارد
عبدالرضا هاشم زایی، عضو فراکسیون امید مجلس با انتقاد از طراحان و پیشنهاددهندگان تغییر نظام ریاستی به پارلمانی گفت: «منظورم از طراحان این پیشنهاد همکاران مجلس نیست و افرادی است که بیرون از مجلس چنین موضوعی را دنبال می کنند. قطعا فکری پشت این ماجراست که سعی دارد رای مستقیم مردم را در انتخابات کم رنگ و بی اهمیت جلوه دهد وگرنه ما باید به سمت توسعه دموکراسی پیش برویم نه محدودیت دموکراسی. این موضوع ایجاد محدودیتی برای دموکراسی است و پذیرفته شده نیست.» نماینده مردم تهران در گفت‌وگو با «ابتکار» با اشاره به کشورهایی صاحب دموکراسی افزود: «در کشورهایی که ریاست جمهوری دارند یا سابقه تمرین دموکراسی شان از ما بیشتر است، موضوعات خیلی مهم را با وجودی که پارلمان و رئیس جمهوری دارند به نظرخواهی عمومی و رفراندوم موکول می‌کنند. مثلا سوئیس کشوری است که دموکراسی دارد و رئیس جمهوری دارد، ولی در گذشته از مردم درباره یارانه ها نظرخواهی کرد و چون مردم با پرداخت یارانه موافقت نکردند آن را اجرا نکرد. همچنین سوییس عضو سازمان ملل نیست و هر چند سال یکبار در این باره رفراندوم برگزار می‌کند ولی چون مردم صلاح نمی دانندعضو سازمان ملل نمی شوند. بنابراین دولتمردان آن به خواست و نظر مردم اهمیت می‌دهند.»
هاشم زایی این فکر را خطرناک دانست و تاکید کرد که نباید دموکراسی را محدود کنیم. البته هادی شوشتری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس به نکته مهمی اشاره کرده و گفته است: «توسعه احزاب بدون تردید به کمک توسعه دموکراسی می‌آید و به همین خاطر باید از تجربه جهانی در این زمینه استقبال کرد و نسبت به توسعه حزبی کشور تلاش کنیم که اگر چنین شود، شاید لازم نباشد به مسئله نظام پارلمانی وارد شویم، مسئله‌ای که بدون تردید نیازمند تغییر قانون اساسی بوده و زمان و انرژی زیادی را به خود اختصاص خواهد داد.» طرح احتمال تغییر نظام ریاستی ابتدا توسط عزت‌الله یوسفیان ملا، رئیس کمیسیون تدوین آئین نامه داخلی مجلس با استناد به گفته رهبری در سال ۹۰ در سفر به کرمانشاه مطرح کرد و گفت برخی نمایندگان مجلس به دنبال ارسال درخواستی برای رهبری انقلاب هستند تا دستور بازنگری در قانون اساسی را به این منظور صادر کند. ولی بررسی‌های نمایندگان، نخبگان و فعالان سیاسی باعث شد این طرح به تعویق بیفتد چرا که بر این عقیده اند در حال حاضر شرایط و زمینه تغییر نظام به پارلمانی وجود ندارد و برخی نیز این موضوع را خلاف دموکراسی و نظر مردم می دانند. بنابراین باید اول با تربیت نیروها و قدرتمند کردن احزاب در کشور زمینه ایجاد چنین مسئله ای را فراهم کرد، بعد درباره آن طرح، پیشنهاد و نظر داد.∎
نظر شما