به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، تلویزیونی دولتی عراق شامگاه 11 مهرماه با تایید خبر رسانه ها و خبرگزاری های غیررسمی اعلام کرد جلال طالبانی از رهبران کرد و رییس جمهوری پیشین این کشور درگذشت.
نخستین رییس جمهوری غیرعرب عراق، در حالی در سن 83 سالگی چهره در خاک کشید که سال 2014 و در پی عارضه مغزی از مقام ریاست جمهوری عراق کنارگیری کرد. سکته مغزی که خبرهای غیررسمی دلیل آن را بحث سیاسی شدید با مقامات سیاسی اعلام کردند، حضور طالبانی در عرصه سیاست را هر روز کم رنگ کرد.
روزهای پایانی زندگی وی در بیمارستانی در برلین آلمان سپری شد. با وجود این حضور کم رنگ، جلال همچنان شخصیت مورد احترام و محبوب کردهای اقلیم کردستان عراق محسوب می شد و در تحولات این منطقه وزنه قابل اعتنایی بود.
تحلیلگران منطقه ای دبیر کل حزب اتحادیه میهنی کردستان، را مرد مذاکرات دشوار می دانند. نقش کلیدی او در مذاکرات تصویب قانون اداره موقت عراق (قانون اساسی موقت) همچنان مورد توجه است.

**آغاز و پایانی پر فراز و نشیب اما معتدل
«پس از شصت سال» عنوان کتابی پژوهشی و مستقل درباره خاطرات و زندگی جلال طالبانی است. بر پایه مستندات این کتاب اجداد طالبانی از اکراد ایرانی بوکان بوده اند که در زمان صفویه به عراق مهاجرت کردند. اما جلال طالبانی در سال 1933 در روستای کلان در دامنه کوه کوسرت کشور عراق به دنیا آمد، تضییع حقوق کردها جلال طالبانی را از همان ابتدای نوجوانی با مبارزه آشنا کرد و برپایه برخی مستندات او در سیزده سالگی به عضویت سازمان دانش‌آموزی مخفی که هدفش مبارزه با سرکوب اقلیت کرد از سوی دولت عراق بود، درآمد.
عضویت درکمیته های مرکزی احزاب کرد و بعدها رهبری مقاومت درکردستان، کوه های عراق را با نام طالبانی آشنا ساخت. حتی بحران کردستان در سال 1975 میلادی و فروپاشی احزاب کرد هم نتوانست تاثیری در مسیر مبارزاتی طالبانی داشته باشد. چند ماه پس از این بحران طالبانی در مسیر بازسازی و جهت دادن به مقاومت کردها به شیوه‌های مدرن و دموکراتیک روی آورد و حزب میهنی کردستان عراق (PUK) در راستای همین هدف پایه گذاری شد.
هرچند دوره ای تاریخ کردها به درگیری میان دو حزب مطرح یعنی دموکرات و میهنی کردستان گذشت اما منطق گفت و گو محور جلال این دو حزب رقیب را در مبارزه با دولت مرکزی عراق در یک جبهه قرار داد.
صدام حسین دیکتاتور عراق به منظور ایجاد اختلاف میان این دو حزب وعده هایی مبنی بر خودمختاری اقلیم کردستان به حزب میهنی داد. وعده هایی که هرگز به مرحله اجرا نزدیک نشد. چاه های نفت کرکوک موضوعی نبود که رییس جمهوری وقت عراق به راحتی از آن بگذرد و آن را به کردستان دهد. صدام نه تنها پایبند قرارهای خود با کردها نشد، بلکه در کشتاری فجیع در عملیاتی موسوم به «انفال »هزاران تن از کردهای عراقی را به قتل رساند. طالبانی حمله صدام به حلبچه و کشتار 5 هزار کرد با سلاح شیمیایی را نسل‌کشی علیه کردها خواند و با تمام قوا به سازماندهی مقاومت ها علیه صدام پرداخت.
ریاست جمهوری عراق پس از سقوط دیکتاتور را می توان نقطه اوج منحنی 60 سال مبارزه سیاسی جلال طالبانی دانست. هرچند مقام ریاست جمهوری بر پایه قانون اساسی تازه در عراق مقامی تشریفاتی و غیر اجرایی بود اما ثمره مبارزات خستگی ناپذیر و مذاکرات تمام نشدنی جلال طالبانی در عرصه سیاست داخلی و خارجی عراق بود.
جایگاه سیاسی طالبانی گرچه در اقلیم کردستان عراق همواره معتبر بود اما نقش وی در حل و فصل بسیاری از بحران های عراق به ویژه پس از صدام هویتی مستقل و فراقومی برای چهره کاریزماتیک کُرد فراهم کرد. این تاثیرگذاری در تحولات عراق و منطقه تا لحظه بیماری و سکته مغزی او در سال 2012 ادامه داشت و منشا برخی تحولات سیاسی در خاورمیانه بحران زده بود.
طالبانی سرانجام شامگاه سه شنبه 11 مهرماه دربرابر بیماری تسلیم شد و در بیمارستانی در آلمان دار فانی را وداع گفت.

**طالبانی محوراعتماد ایران و اکراد
دیدار مخالفان پهلوی در کوهستان های کردستان با مام جلال شاید نخستین همراهی این مبارز چریک با نهضت آزادی خواهی ایرانیان بود و از همان ابتدا از نزدیکی طالبانی به ایران و آزادی خواهی او حکایت می کرد. گرچه حزب میهنی کردستان در جنگ هشت ساله صدام علیه ایران موضع بی طرفی گرفت اما طالبانی برای ایران همواره فرد امینی بود و ایران هم متحدی استراتژیک برای کردها در برابر دیکتاتوری های صدام.
رابطه ایران با اقلیم کردستان و اهمیت این بخش از عراق برای ایران به عنوان مرز استراتژیک از یک سو و تلاش طالبانی برای رفع نگرانی های جمهوری اسلامی از این مناطق، چهره ای موجه از جلال به مسوولان ایرانی ارائه داد. چهره ای که در راستای کاهش تنش ها و فشارها علیه ایران و ارتباط غیرمستقیم کشورمان با قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای همواره نقش میانجیگرانه داشت.
تمرکز طالبانی در دوره ریاست جمهوری بر رفع چالش های اربیل و بغداد از یک سو و رفع سوتفاهم های موجود میان شیعیان عراق و اهل سنت این کشور از دیگر سو او را به عقلانیت در منطقه شهره کرد.
در سال های پایانی زندگی در سفر به تهران؛ علی لاریجانی رییس مجلس به دیدارش رفت و بسیاری از چهره های سیاسی در ایران با وی ملاقات کردند. پیام های تسلیت «حسن روحانی» رییس جمهوری، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه و علی لاریجانی رییس مجلس در کنار پیام های تسلیت دیگر مقامات و فعالان سیاسی در ایران، از عمق احترام نظام به جلال طالبانی حکایت دارد.

**تاثیر درگذشت طالبانی بر تحولات اقلیم
دفاع از حقوق مرد کرد در کنار حفظ تمامیت ارضی عراق و حسن همجواری با همسایه های این سرزمین، آرمان هایی بود که «مام جلال» برای آنها 60 سال مبارزه کرد. هرچند اقلیم کردستان و تشکیل دولت کرد از همان ابتدا زیر مجموعه این آرمان ها بود اما عقلانیت و اعتدال طالبانی در مقاطع بسیاری اقلیم را از رویای استقلال که در آن شرایط کابوسی برای مردم این دیار رقم می زد، برحذر داشت.
مرد معتدل سیاست عراق و خاورمیانه در شرایط کنونی می توانست تنش های موجود میان ایران و اقلیم بر سر همه پرسی استقلال را فروکاهد و از دام افراط و تفریط موجود بر راه، مقامات اقلیم کردستان برحذر دارد. اکنون فقدان این چهره اثرگذار، آینده اقلیم را با ابهامات فراوانی روبرو می کند. کارنامه طالبانی مانند هر سیاستمدار و مبارز دیگری خالی از نقص و ایراد نبود اما دستکم برای مردمان کرد مبارزی دلسوز، برای عراق سیاستمداری آگاه و معتدل و برای ایران معتمدی عاقل بود.

پژوهشم** 9402** 1601**خبرنگار: لیلا واحدی** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.