مهدی خانعلی‌زاده: «چه بر سر رابطه ایران و آمریکا خواهد آمد؟» این از اولین سوالاتی بود که پس از مشخص شدن پیروز انتخابات ریاست جمهوری 2016 ایالات متحده، در ذهن بسیاری از تحلیلگران و فعالان سیاسی در ایران و آمریکا شکل گرفت و همه را به سمت پیدا کردن پاسخی برای آنچه در روابط چهار سال آینده تهران – واشنگتن تحت هدایت «دونالد جان ترامپ» رخ می‌دهد، سوق داد.
محور اصلی در پاسخگویی به این سوال هم «برجام» است؛ قراردادی که میان ایران و شش کشور دیگر امضا شد و بنا بود تا به عنوان راه‌حلی برای مساله برنامه هسته‌ای ایران و چالش غرب با آن باشد اما حالا خودش تبدیل به یک گره در فضای بین‌الملل شده است.
ترامپ از دوران تبلیغات انتخاباتی و پس از حضور در کاخ سفید، همواره از بد بودن برجام و مایه شرمساری بودن آن برای ایالات متحده سخن گفته است اما هنوز هیچکس دقیقا نمی‌داند برنامه او برای تغییر در اجرای برجام و ساختار اجرایی آن چیست؛ برنامه‌ای که حالا و پس از سخنان تند او علیه ایران در مجمع عمومی سازمان ملل شاید کمی قابل حدس زدن باشد.
«برجام جدید»، راهبرد دونالد ترامپ در ماه‌های آینده خواهد بود؛ راهبردی که از سخنرانی‌های او مشخص است که گام‌های ابتدایی آن برداشته شده و حالا در فاز نهایی است اما در این مسیر یک مشکل بزرگ وجود دارد: شرکای اروپایی.
ترامپ برای راه انداختن دور جدید مذاکرات و امضای یک «برجام جدید» که بتواند به منزله‌ی وفای او به تعهدات و قول‌های انتخاباتی‌اش باشد، نیاز به همراهی اروپایی‌ها دارد تا بتواند از انزوا خارج شود و خواسته‌هایش را به ایران تحمیل کند. با این حال، اروپا برای تشویق شدن به همراهی با کاخ سفید نیاز به یک مشوق جدی دارد؛ مشوقی که احتمالا در ماه‌های آینده از سوی ترامپ ارائه خواهد شد.
بر طبق آنچه پایگاه «فارین افرز» در تحلیلی درباره تعاملات ماه‌های آینده درباره برجام نوشته، «برنامه موشکی ایران» همان مشوقی است که ترامپ در چند هفته آینده به اروپایی‌ها ارائه می‌کند. نزدیکی مرزهای اروپا به ایران و در دسترس بودن آن، برنامه موشکی ایران را تبدیل به یکی از نقاط نگرانی و دغدغه کشورهای اروپایی کرده و اینجا، همان نقطه مطلوب دولت آمریکاست؛ جایی که می‌توان با استفاده از آن، طرف اروپایی را برای دور جدید مذاکره و امضای یک «برجام جدید» متقاعد کند.
پایگاه آمریکایی «بلومبرگ» هم در تحلیلی، تاکید کرده که اگر ترامپ خواهان بازنگری در برجام است، نیاز به شرکای اروپایی دارد و اگر می‌خواهد آنان را زودتر از زمان موعود - یعنی آنچه امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل با عنوان تعهدات ایران پس از پایان سال 2025 نام برد - با خود همراه کند، باید تمرکزش را بر روی برنامه موشکی بالستیک ایران قرار دهد که نقطه مشترک نگرانی رژیم صهیونیستی، ایالات متحده و اتحادیه اروپاست.
شاید اراده تهران برای آغاز یک دور جدید از مذاکرات اندکی با ابهام روبرو باشد اما باید توجه داشت که آنچه دولت حسن روحانی در ایران را به حضور جدی در مذاکرات ترغیب کرد، اعتماد به کشورهای اروپایی و تصور همراهی آنان برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور پس از امضای یک توافق هسته‌ای بود. بنابراین جای تعجب ندارد که مجددا و برای جلب نظر اروپایی، دولت دوازدهم که مجددا با ریاست آقای روحانی تشکیل شده، به پای میز مذاکرات بیاید.
این مساله همان چیزی است که وزیر امور خارجه کشورمان هم تایید کرده است. «محمدجواد ظریف» در گفتگویی اختصاصی با روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز گفته است که «اگر آمریکا خواستار اضافه کردن متممی به برجام است، ایران هم خواستار مذاکره بر سر همه بندهای این توافق است» و این یعنی چراغ سبز به «برجام جدید.»
به نظر می‌رسد با توجه به اراده‌ی کاخ سفید و همچنین احتمال بالای همراهی بروکسل با خواسته‌های آن، «برجام جدید» از هر زمان دیگری به اجرایی شدن نزدیک‌تر است. بنابراین و با توجه به تاکید حسن روحانی بر اجرای برجام و پایبندی کامل به آن، احتمالا راه گریزی از برجام جدید برای ایران نخواهد بود و باید در ماه‌های آینده شاهد برگزاری جلسات فشرده‌ی مذاکره – البته با نام‌های مختلف و بدون اشاره به برجام جدید – باشیم.
اما ایران چه باید بکند؟
پاسخ به این سوال فقط از کانال قاره سبز می‌گذرد. با گذشت حدود سه سال از اجرایی شدن برجام تقریبا برای همه کارشناسان اثبات شده که اروپایی‌ها از شراکت اقتصادی با ایران نفع فراوان می‌برند و اگر تاکنون در این زمینه قدم نگذاشته‌اند، به دلیل وجود مانع بزرگی به نام آمریکا بوده است. نجات دو شرکت خودروسازی و هواپیماسازی فرانسه از ورشکستگی کامل، تنها یک نمونه از دستاوردهای اقتصادی برای طرف‌های اروپایی برجام بوده است.
به همین دلیل، بروکسل خواهانِ ادامه برجام به هر قیمت است. این بهترین فرصت برای ایران است تا قبل از آنکه ترامپ به سراغ اروپایی‌ها برود و بتواند با لولوی «برنامه موشکی بالستیک ایران» آنها را برای امضای برجام جدید متقاعد کند، آنان را برای پایبندی به تعهدات اقتصادی‌شان راضی کند. قطعا این مساله نوعی نگاه خوشبیانه به ماجرا دارد اما به نظر می‌رسد تنها راه حل برای جلوگیری از تبعات بسیار منفیِ برجام جدید است.
ترامپ احتمالا در بیانیه اکتبر خود (حوالی نیمه دوم مهر) صراحتا از جزئیات برگزاری جلسات مذاکره برای تنظیم متن جدید توافق هسته‌ای سخن می‌گوید؛ یعنی کمتر از یک ماه برای تحرک و فعالیت دیپلماتیک کشورمان فرصت باقیست؛ زمانی که اگر از دست برود، فرجامی بدتر از برجام اولیه در انتظار دستاوردهای علمی و سیاسی کشورمان - حتی در منطقه – خواهد بود.
نظر شما