صاحب‌خبر - این مراسم طبق سنت هرساله در شب قبل از آغاز ماه محرم توسط سادات عضو هیات های مختلف عزاداری بیرجند و با حضور جمعی از شهروندان، جوانان و نوجونان و نیز نوحه خوانی توسط مداحان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) برگزار می شود.
در بیرجند علم از مهمترین و اصلی ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام قائل هستند. مراسم علم بندان یا « علم بندو» در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه اول محرم از جمله شب یا روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم ماه محرم انجام می شود.
علم ها اغلب بانی و علمچی دارند که این شغل بطور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علمها را در خانه هایشان به اتفاق اقوام بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می آورند.
گروهی هم مراسم علم بندان را در مسجد انجام می دهند و برای این کار روز قبل از مراسم پارچه های علم را می شویند. روز علم بندان مردم را به وسیله « چاووشی خوانی» یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه می کنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمالها، پارچه ها و توغ علم را می بندند و در حین این کار اسپند دود می کنند و فردی چاووشی می خواند و دیگران صلوات می فرستند.
پس از علم بستن، علمها را و به قبرستان می برند و دور قبرستان چرخانده و برای اهل قبور فاتحه می خوانند و در برخی روستاها، علمها را به دور روستا می چرخانند. در گذشته در شهر بیرجند یک روز قبل از محرم، علمها توسط تعدادی از سادات در خانه بسته می شد و به مسجد عاشورا می آوردند و پس از روضه خوانی علمها را پای منبر می بردند که در اصطلاح به آن « به تخت بردن علم» گفته می شد.
مراسم علم بندان در شهر بیرجند در شب اول ماه محرم در هیات محبان الزهرا (س) و برخی هیاتهای دیگر با حضور تعدادی از سادات که به سادات علمدار معروف هستند انجام می گیرد.
در این مراسم ابتدا مجلس روضه خوانی در داخل حسینیه هیات برگزار می شود و بعد از آن تعدادی از سادات به همراه علمها در حالی که چاووشی می خوانند به داخل حسینیه می روند و علم را می بندند و دیگران نوحه خوانی می کنند. پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می چرخاند و سپس در اطراف علم سینه می زنند که به آن «حسنی، حسینی» گفته می شود و در پایان علمها را در جای مخصوص نصب می کنند.
در روستای «چنشت» بیرجند در هنگام مرگ افراد، علم می بندند و به خانه عزادار می برند و تا علم را بر در خانه نصب نکنند، میت را از خانه بیرون نمی برند و بستن علم در محرم در این روستا توسط دو نفر صاحب علم انجام می شود که به آنها آخوند می گویند. در روستای خلیلان به علم بندان «عقد علم» می گویند و برای بستن علم، مردم روستاهای نزدیک خود را به آن روستا می رسانند. عقد علم در میدان ده و کنار چشمه انجام می شود و در هنگام بستن علم توسط بزرگان روستای خلیلان و روستاهای اطراف، ملای ده متنی را می خواند که عقد علم نام دارد. وی درحین خواندن، وقتی به عبارتی مانند «کلیم الله را»، «خلیل الله را»، و «رسول الله را»، می رسد مردم همه با هم می گویند: « یعنی الله را».
در روستای مهموئی نیز « علم» را بزرگ ده که سید هم هست می بندد و اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمالهای علم گره می زنند. روستای «درخش» نیز 12 علم به نام دوازده امام دارد که هر یک از علمها یک صاحب و یک «علم چی» دارد.
صاحبان علم با خویشان خود علم را می بندد و علم چی به همراه آنها علم را به مسجد می آورد. پس از جمع شدن علمها نوحه خوانده می شود وقتی نوحه خوان مصرع « یک سو علمها بسته شد» را می خواند، علم چی ها همه با هم سنگی به ته علم زده و سنگها را به پای منبر می برند. مردم علمها را به نشانه یادآوری ورود اهل بیت امام حسین (ع) به کربلا و برپایی علم هایشان در صحرای کربلا می بندند.
علم از دو قسمت پایه و توغ تشکیل شده که پایه های آن از دو تا 20 متر متغیر است و بیشتر آنها دو تا پنج متر است. علم پوشش پارچه ای دارد که به آن پیراهن علم می گویند و به رنگهای سبز، سیاه، سفید و روشن است. به بالای علمها توغ وصل است و به زیر توغ دستمالهای زیادی متصل می شود که اکثر آنها توسط مردم تهیه می شوند و توغ علم انواع گوناگونی دارد که مشهورترین آن پنچه، قپه، سرتوغ و نخل است.
مراسم علم بندان به شماره 627 در سال 91 در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
سایت ایرنا خراسان جنوبی: www.irna.ir/skhorasan
کانال تلگرام: irnabirjand@
6054 * خبرنگار و انتشار - مریم پنجابی*
انتهای پیام ∎​