از فروردین ماه تا به امروز روند مصرف بنزین افزایش یافته  به نحوی که در حال حاضر روزانه به بیش از 85 میلیون لیتر رسیده است. به این بخش از اظهارات ریاحی پس از انتخابات توجه کنید:« در خرداد به علت مصادف بودن با ماه مبارک رمضان این رشد مصرف 4.7 درصد بود اما مصرف بنزین در تیرماه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 12.6 درصد رشد را نشان می‌دهد. این رشد نگران کننده است و دولت و مجلس باید برای افزایش قیمت بنزین تصمیم‌گیری کنند.»
 
در حالی که پیش از این افزایش مصرف بنزین نشانه رشد اقتصادی بود اما هم اکنون وزارت نفت برای کنترل مصرف از افزایش قیمت سخن می‌گوید.
 
با توجه به اهمیت موضوع، میزگردی را با عنوان «بررسی علل افزایش مصرف بی رویه بنزین و راهکارهای پیش رو»  با حضور هدایت الله خادمی نایب رئیس کمیسیون انرژی و اسدالله قره‌خانی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی برگزار کرده‌ایم که در ادامه مشروح گفت‌وگوی مذکور آمده است.
 
*بی ارتباط بودن مصرف بنزین با رشد اقتصادی
 
به عنوان سوال اول بفرمایید آیا رابطه‌ دقیقی میان افزایش مصرف بنزین و رشد اقتصادی وجود دارد؟
 
خادمی: از افزایش مصرف بنزین در شرایط فعلی اقتصاد که دچار رکود است، نمی‌توان رشد اقتصادی را نتیجه گرفت. به عنوان مثال اگر قیمت بنزین کاهش پیدا کند، بی شک مصرف افزایش خواهد داشت. این سوال پیش می‌آید که آیا این افزایش مصرف، نشانه‌ای از رشد اقتصادی در بخش‌های مختلف است؟
 
مصرف سوخت در صورتی می‌تواند نشانه‌ای از رشد اقتصادی باشد که در بخش‌های مختلف اقتصادی  اعم از عمرانی، مسکن، صنایع تولیدی رونق وجود داشته باشد اما رکود، رشد منفی و یا روند یکنواخت از موارد قابل مشاهده در این بخش‌ها است.
 
*عوامل «کوتاه مدت» و «بلند مدت» مصرف بی‌رویه بنزین
 
چه عواملی را در افزایش بی رویه مصرف بنزین در سال جاری موثر می‌دانید؟
 
خادمی: عوامل افزایش رشد مصرف بنزین را باید به دو دسته کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم کنیم. عوامل بلند مدت عبارتند است از: «الگوی غلط مصرف»؛ یکی از مشکلات اساسی جامعه ما که تنها در مصرف سوخت صادق نیست و به طور کلی در همه کالاهای اساسی عمومیت دارد رواج  فرهنگ مصرف گرایی است.
 
عامل دوم «تولید خودرهای بی‌کیفیت» است. خودرو سازان با تولید خودرو بی‌استاندارد موجب افزایش مصرف بنزین می‌شوند. عامل بعدی «عدم توسعه حمل‌ونقل عمومی» است. وجود این همه خودرو تک سر نشین در جاده‌ها یعنی حمل‌ونقل عمومی ما نتوانسته به خوبی عمل کند، در صورتی که در کشورهای توسعه یافته اغلب مردم فقط در تعطیلات آخر هفته از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند.
 
*افزایش مصرف بنزین ناشی از سیاست‌های غلط دولت
 
عوامل کوتاه مدت افزایش مصرف بنزین را باید ناشی از سیاست‌های غلط دولت یازدهم دانست. « نبود اختلاف محسوس در قیمت بنزین و سی ان جی»  موجب شده است که مردم به مصرف سی ان جی روی نیاورند. سرانجام اجرای این سیاست‌ها در سالهای اخیر، سبد مصرف سوخت را تنها به بنزین محدود کرده است.
 
*با حذف کارت سوخت تشخیص مصرف واقعی از غیر واقعی غیر ممکن است
 
همچنین باید به حذف ابزارهای کنترلی نظیر کارت سوخت در دولت یازدهم به عنوان  یکی دیگر از دلایل اصلی افزایش مصرف بنزین اشاره کرد. با حذف کارت سوخت تشخیص مصرف واقعی از غیر واقعی غیر ممکن است. بی تردید با حذف کارت سوخت یک تانکر حامل بنزین می‌تواند بدون نظارت توسط ابزارهای کنترلی به جای داخل باک خودروها برای قاچاق به سوی مرزهای پاکستان و افغانستان فرستاده شود.
 
* مصرف گازوئیل ارتباط ملموس‌تری از مصرف بنزین با رشد اقتصادی دارد
 
آقای قره‌خانی نظر شما در مورد افزایش مصرف در سال جاری چیست و آیا موافق آقای خادمی هستید که باید اثرات تصمیمات اتخاذ شده در دولت یازدهم را از عوامل اصلی رشد بی رویه مصرف بنزین دانست؟  
 
قره‌خانی: در ابتدا باید در رابطه با رشد اقتصادی و مصرف بنزین مطلبی عرض کنم. بنده معتقدم که رشد مصرف بنزین به صورت جزیی می‌تواند نتیجه رشد اقتصادی باشد اما مصرف گازوئیل ارتباط ملموس‌تری با رشد اقتصادی دارد. به این دلیل که گازوئیل عمدتا در واحدهای تولیدی و صنایع بزرگ مورد مصرف قرار می‌گیرد.
 
باید به الگوی غلط مصرف به عنوان یکی از عوامل ریشه‌ای اشاره کرد. یکی از پیامدهای  این الگوی غلط مصرف به این صورت است که درگذشته تنها شاهد ترافیک در تهران بودیم اما هم اکنون معضل ترافیک مانند یک بیماری همه‌گیر به تمام کلان شهرها سرایت کرده است.
 
‌می‌توان از افزایش تعطیلات، قرار داشتن در فصل تابستان، گنجایش کم جاده‌ها، عدم توسعه حمل و نقل عمومی به خصوص در کلان شهرها به عنوان عوامل تاثیرگذار در افزایش مصرف یاد کرد.
 
همچنین افزایش میزان تولید خودرو در کشور نیز از عوامل مهم رشد مصرف بنزین است.‌ برای مثال سالانه بالغ بر یک میلیون خودرو در کشور تولید می‌شود در صورتی که تنها حدود صد و بیست هزار خودرو اسقاط و از چرخه شبکه حمل ونقل خارج می‌شوند.
 
متاسفانه تمام تلاش‌مان معطوف شده به ساخت فرودگاه در استان‌ها و این را نشانه توسعه شهر خود می‌دانیم، در صورتیکه اولویت با توسعه حمل و نقل ریلی است. عدم توسعه حمل و نقل ریلی و استفاده از لوکوموتیوهای پیشرفته را می‌توان از دیگر دلایل افزایش مصرف بنزین دانست.
 
* آمریکا با تحریم بنزین به دنبال بر هم زدن امنیت کشور بود
 
در خصوص اهمیت کالای استراتژیک بنزین باید اشاره کنم با توجه به وابستگی کشور به واردات بنزین در اوایل دهه 80، آمریکا با تحریم بنزین درصدد  برهم زدن امنیت کشور بود. با تحریم بنزین علاوه بر مختل شدن فعل و انفعالات اقتصادی باعث به وجودآمدن تنش‌های اجتماعی و اعتراض‌های عمومی می‌شد که این توطئه با تولید بنزین پتروشیمی‌ها، سامانه هوشمند سوخت و کارت سوخت به خوبی مهار شد.
 
سامانه هوشمند سوخت با مدیریت خوب و همکاری مردم به نحو احسن اجرا شد به طوری که اگر این سامانه نبود هم اکنون به 185 میلیون لیتر در روز بنزین برای مصرف نیاز داشتیم.
 
 اما به هر حال در شرایط فعلی با کارت سوخت موافق نیستم. به این دلیل که ما در نبود تحریم و جنگ باید کشور را به سمت و سوی عادی سازی هدایت کنیم. همچنین مردم دیگر از کارت سوخت استفاده نمی‌کنند و نباید دوباره مردم را به زحمت بیاندازیم. آقای خادمی مگر از میزان قاچاق بنزین آمار و ارقام مشخصی وجود دارد که برای مقابله با آن مجبور باشیم تصمیمی در سطح ملی اتخاذ کنیم؟
 
بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود اینکه بین سال‌های 86 تا 93 تعداد خودروهای کشور حدود 10 میلیون دستگاه افزایش یافته است یعنی تعداد خودروهای کشور که در سال 85 حدود 8 میلیون و 230 هزار دستگاه بود، در سال 93 به حدود 18 میلیون و 155 هزار دستگاه افزایش یافته بود یعنی 2.2 برابر شده بود. با این وجود، مصرف بنزین کشور در سال 93 کمتر از مصرف این فرآورده نفتی در سال 85 بود.
 
خادمی: دقیقا همینطور است. در سال‌های قبل با افزایش تولید خودرو مواجه بودیم. اما با وجود کارت سوخت، نظام دو نرخی، سامانه هوشمند سوخت مانع از افزایش مصرف شدیم.
 
لازم است بدانیم، در سال‌های قبل در حوزه مصرف سوخت چه در قیمت بنزین و چه در میزان مصرف مشکلات اساسی وجود داشت. به دلیل نبود ابزار کنترلی، مصرف غیر واقعی شکل گرفته بود به این معنا که در نبود نظارت، بنزین به آن سوی مرزها قاچاق می‌شد و برای تامین مصرف داخل کشور به واردات متوسل می‌شدیم تا مصرف واقعی را تامین کنیم.
 
راهکارهای موجود برای حل این معضل عبارتند از افزایش قیمت بنزین، به کارگیری نظام چند نرخی و استفاده از ابزارهای کنترلی نظیر کارت سوخت که بهرمندی هم‌زمان از هرسه راهکار، بهترین سیاست است.
 
به دلیل تبعات اجتماعی که این راهکارها به همراه داشت، دولت‌ها قبل از سال 84 ترجیح می‌دادند که برای حل مشکل تلاش نکنند تا اینکه دولت نهم تصمیم گرفت به دلیل توزیع ناعادلانه یارانه سوخت بین مردم و تخصیص یارانه بیشتر به افرادی که مصرف و تعداد خودرو بیشتری داشتند، ریسک اجرای این راهکارها را به جان بخرد که در نهایت کشور را از وابستگی به واردات بنزین نجات داد.
 
این کنترل مصرف تا دولت یازدهم ادامه داشت و در مجلس نهم نظام دو نرخی و وجود کارت سوخت تصویب شد. اما به دلیل عدم اعتقاد وزارت نفت و آقای زنگنه در خصوص  به کارگیری راهکارهای موجود، به تدریج با تک نرخی کردن قیمت بنزین، عملا کارت سوخت  از کار افتاد. اما باید اضافه کنم در مورد گازوئیل وضع به گونه‌ای دیگر است که با اجرای طرح تخصیص سوخت براساس پیماش در این بخش از شرایط مطلوبی برخوردار هستیم.
 
*بزرگترین خطای زنگنه
 
بارها گفته‌ام و بار دیگر هم عرض می‌کنم بنده مخالف عملکرد زنگنه هستم به این دلیل که این وزیر به وعده‌های خود در طول 4 سال عمل نکرده است. در بخش سوخت قرار بود مصرف را سامان دهد، وضعیت فعلی حاکی از مصرف بیش از 85 میلیون لیتری بنزین است. قرار بود کشور را در بنزین خودکفا کند اما درحال حاضر روزانه 12 میلیون لیتر بنزین به کشور وارد می‌شود.
 
بزرگترین خطای زنگنه چه در دوران مدیریت بر وزارت نفت در دولت‌های هفتم و هشتم و چه در دولت یازدهم این بوده که ایشان معتقد است نیازی به احداث پالایشگاه نداریم بلکه بنزین بهتر و با کیفیت‌تری را وارد می‌کنیم.
 
قرار بود سال گذشته پالایشگاه خلیج فارس به اتمام برسد. در حال حاضر از سوی وزارت نفت این مطلب مطرح می‌شود که از فاز 1 پروژه که خود از 3 بخش تشکیل شده، تنها بخش اول آن راه ‌اندازی شده است.
 
از یک طرف حالا که از دوستان می‌پرسیم که چرا پالایشگاه نمی‌سازید، جواب می‌دهند که مگر قرار به ساخت پالایشگاه است؟ و از طرف دیگر با سوء مدیریت بلایی بر سر پالایشگاه‌های موجود آورده‌اند که برای هر کسی مشکلات را توضیح می‌دهیم در جواب پاسخ می‌دهد که همان بهتر که پالایشگاه نسازند.
 
به عنوان مثال از زمانیکه پالایشگاه آبادان ایجاد شد به دلیل سوخت‌رسانی به کشتی ‌های انگلیسی مازوت تولید می‌کرد پس از این همه سال هنوز که هنوز است این پالایشگاه با همان ساختار اولیه، فعالیت خود را ادامه می‌دهد.
 
*دور خودمان چرخ می‌زنیم
 
این همه منابع در کشور وجود دارد اما «دور خودمان چرخ می‌زنیم»، علت هم «توسعه فساد» است. برایتان مثال می‌آورم؛ شش پروژه پالایشی تحت عنوان «سیراف» قرار بوده که تا پایان سال 96 راه اندازی شود اما تا این لحظه کلنگ  نخورده است.
 
آقای قره خانی درست اشاره کردند که اکثر شهروندان از کارت سوخت استفاده نمی‌کنند ولی در حال حاضر کارت سوخت در جایگاه‌های عرضه سوخت به عنوان یک ابزار نظارتی بر عملکرد جایگاه‌داران استفاده می‌شود. همین استفاده «نیم بند از کارت سوخت» باعث «شفافیت در شبکه توزیع» شده و در نتیجه امکان« قاچاق» کاهش پیدا کرده است. در نبود کارت سوخت محموله ارسالی از شرکت ملی پخش فرآورده‌های ایران به جای جایگاه‌های عرضه سوخت از لب مرز سر در میارد. یادمان نرود در زمان تحریم اگر سامانه هوشمند سوخت نبود نمی‌توانستیم مصرف بنزین را کنترل کنیم. بنابراین می‌توانیم با حفظ راهکارهایی که در گذشته از آنان نتیجه مطلوب حاصل شده، همواره آماده شرایط بحرانی باشیم.
 
در پاسخ به آقای قره خانی عرض کنم که اولا در نبود سامانه هوشمند سوخت مصرف بنزین در سال 95 به بیش از 185 میلیون لیتر در روز می‌رسید که  ایشان به آن اشاره کرد، ثانیا به دلیل تفاوت قیمت سوخت در داخل با کشورهای همسایه منطق اقتصادی حکم می‌کند که سوخت قاچاق شود، ثالثا اگر اخبار کشف قاچاق را تنها در سال 96 رصد کنیم، شاهد قاچاق گسترده سوخت هستیم.
 
آقای قره خانی نظر شما درباره وضعیت پالایشگاه سازی چیست؟
 
قره‌خانی: حقیقتا در بخش پالایشگاه سازی اراده قوی وجود نداشته است. 9 پالایشگاه در گذشته راه اندازی شده و اکنون نیز در همان موقعیت قرار گرفته‌ایم. از 7 پالایشگاه جدیدی که باید به بهره بردای می‌رسید، تنها ستاره خلیج فارس است که فاز اول آن تا پایان سالجاری افتتاح می‌شود. قرار براین بود که از این پالایشگاه روزانه 16 میلیون لیتر بنزین به شبکه توزیع وارد شود که متاسفانه این امر با تاخیر در حال انجام است.
 
البته وضعیت بد حمل و نقل عمومی را نیز در افزایش مصرف بنزین نباید از یاد ببریم. براساس آمارهایی که اخیرا اعلام شده است، تنها برای مترو شهر تهران نزدیک به 3 هزار واگن کمبود وجود دارد که این نشانگر وضعیت نامناسب حمل و نقل عمومی در شهر تهران است که این وضعیت را برای سایر شهرها می‌توان با ضریب بالاتری در نظر گرفت.
 
آقای خادمی لطفا جمع‌بندی خودتان را در مورد بحث مذکور بفرمایید؟
 
خادمی: افزایش قیمت بنزین شاید یکی از راه‌های کنترل مصرف سوخت در کوتاه مدت باشد اما جامعه پس از مدتی به دلیل عدم توسعه حمل و نقل عمومی و نبود خودروهای با کیفیت، خود را با قیمت‌های جدید وفق می‌دهد.
 
*آقای زنگنه ژنرال‌ها را نشان دهید
 
 برای حل و فصل خیلی از معضلات کشور باید از لحاظ سلامت مسئولان به دهه 60 بازگشت. آقای زنگنه کاربلد این حوزه نیست چون از بدنه وزارت نفت نبوده، آشنایی با نفت نداشته و تیمی هم ‌که به همراه ایشان به وزارت نفت آمدند همان تیم جهاد سازندگی و وزارت نیرو هستند که به وزارت نفت آورده شده‌اند.
 
بنده از ایشان سوال می‌کنم قرار بود ژنرال‌ها را به وزارت نفت بیاورید، یک ژنرال به ما نشان دهید، در وزارت نفت یک فرد را نشان دهید که زنگنه به آنجا آورده و مسئولیتی که به آن داده با تحصیلات و سوابقش مرتبط باشد. مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران چه فردی با چه تجربیات کاری بوده که در این سمت قرار گرفته است. او تنها یک حسابدار بود.
 
شاید یک بخشی از عملکرد دهه هفتاد آقای زنگنه قابل دفاع باشد اما عملکرد وی در دولت یازدهم به هیچ وجه قابل دفاع نیست.
 
به عنوان دستاورد اعلام می‌شود که تولید نفت دو برابر شده است، کارشناسان وزارت نفت به این دستاورد می‌خندند، جرات ندارند که اعلام کنند. به دلیل وجود تحریم امکان فروش نفت وجود نداشت حالا این محدودیت‌ها برای فروش برداشته شده و همان پتانسیل بالقوه را به بالفعل تبدیل شده است. آمار سال‌های گذشته را که بررسی می‌کنیم، سال 89 به تولید 4 میلیون 200 هزار بشکه نفت رسیده بودیم.
 
*عملکرد موفق دولت یازدهم در مدیریت مصرف سوخت
 
آقای قره خانی جمع بندی شما چیست؟
 
قره خانی: انحصاری بودن تولید خودرو در کشور که استفاده  نادرست خودروسازان از این فرصت داده شده را در پی داشته، باید اصلاح شود. به منظور برقراری عدالت در تخصیص یارانه‌های سوخت و برای کنترل مصرف یا باید از خودروها مالیات گرفته شود و یا سیاست‌ افزایش  قیمت با درآمد مردم اجرا شود. به طور کلی عملکرد دولت در زمینه مدیریت مصرف سوخت را موفق می‌دانم.