هواپیماها با طراحی‌های گوناگون و اشکال مختلف بال و بدنه، هر کدام برای کاربری خاصی ساخته می‌شوند. سرعت پایین و دوام پروازی بالا، برای انجام پروازهای گشت‌زنی و مراقبت از سیستم‌های انتقال نیرو و منابع طبیعی تا هواپیما با قابلیت حمل چند صد تن بار و مسافر یا سرعت زیاد برای انجام مأموریت‌های تشخیصی یا عملیاتی نظامی، هر کدام ازجمله کاربری‌هایی هستند که از یک هواپیما مورد انتظار است.

ازجمله سوالاتی که می‌تواند به هر ذهن کنجکاوی برسد این است که آیا می‌توان از این پرنده‌ها برای کاربری‌های دیگر یا حتی اهداف متفاوت استفاده کرد یا نه؟ طراحی جاه‌‌طلبانه شاتل فضایی به شکل یک هواپیما با قابلیت انجام سفرهای علمی فضایی و برگشت به زمین به صورت بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین گلایدر، مثالی بارز از این نوع تفکرهای کنجکاوانه است. برای فردی مثل من که همواره در رویای سفرهای فضایی است، هواپیما وسیله‌ای است که مرا تا میانه آرزوهایم می‌برد.

شاید به عنوان خلبانی که از کودکی آرزوی فضانورد شدن داشته است، بیشتر از این که بخواهم خودم را درگیر طول و عرض‌های جغرافیایی کره زمین کنم، دوست داشتم در ارتفاع بالا بروم! اما آیا هواپیمای من چنین قابلیتی می‌تواند داشته باشد؟ بهتر است نگاهی به لایه‌های جوی بیندازیم و موقعیت هواپیماهای خودمان را در اتمسفر زمین پیدا کنیم.

نخستین لایه و نازک‌ترین لایه چسبیده به سطح زمین، ترموسفر نام دارد که تقریبا تمام آب موجود در جو (ابرها) و حتی بلندترین قله کره زمین (اورست) در این لایه جا گرفته است. این لایه به‌طور متوسط 12 کیلومتر ضخامت دارد و همه پروازهای غیرنظامی و بیشتر پروازهای نظامی در این لایه انجام می‌شود. هواپیماهای مسافربری بزرگ و دور برد، در بسیاری موارد تا ارتفاع‌های بالاتر از 40 هزار پا از سطح دریاهای آزاد نیز پرواز می‌کنند. یعنی ارتفاعی معادل
12 کیلومتر و آخرین لایه‌های ترموسفر! پس اجازه دهید با کمی جسارت از این لایه عبور کنیم و فضایی شویم!

در چنین ارتفاعی می‌توانید انحنای کره زمین را به چشم ببینید؛ اما آیا می‌توانید ادعا کنید فضانورد بوده‌اید؟ خیر! چون شاتل فضایی که شبیه هواپیمای شما بود، برای قرار گرفتن در مدار زمین تا 250 کیلومتر از سطح زمین بالاتر می‌رفت و در نهایت به ایستگاه فضایی بین‌المللی متصل می‌شد که 400 کیلومتر از زمین فاصله دارد. مقایسه این ارقام بوضوح نشان‌دهنده فاصله من از رویاهای کودکی‌ام است.

اما چرا چنین سفری برای هواپیماهای معمولی غیرممکن است؟ بیشتر هواپیماهای مسافربری بزرگ با داشتن موتور توربوجت، نیاز مبرم به هوا و اکسیژن برای ترکیب با سوخت دارند و این نیاز در لایه‌های بالای جو بسختی تأمین شده و خارج از این لایه‌ها به کمترین میزان غلظت خود می‌رسد. لذا در نخستین گام از سفر خود با مشکل مواجه خواهیم بود، چون هواپیما بالا نمی‌رود! از مشکل تأمین اکسیژن و تنظیم فشار کابین برای مسافران در ارتفاع‌های بالا می‌گذریم! حتی پس از اینها مقاومت بدنه هواپیما در صورت تنظیم فشار، از چالش‌های مهم فنی خواهد بود.

بهتر است فعلا مثل من، شما هم از فکر سفر فضایی با هواپیما بیرون بیایید و از پرواز در جو زمین لذت ببرید.

خلبان محمدتقی امیرسام

جام‌جم