در هفته های اخیر ، حادثه ناگوار و دردناکی که برای «آتنا»، یکی از کودکان عزیزکشورمان اتفاق افتاد، افکار عمومی و خانواده های کشورمان را سوگوارکرد. علاوه بر این، پرسشی بزرگ را پیش روی همه ما قرار داد. چه بایدکرد که از دیگر «آتنا» های کشورمان مراقبت کنیم؟

بخشی از این پرسش، به آموزش و پرورش و مدرسه بر می گردد. این که ما برای مراقبت از دانش آموزان ، چه کرده ایم و چه رسالتی در پیش داریم؟ آموزش و پرورش، چه باید می کرد؟

مهم ترین رویکردی که آموزش و پرورش باید برای مراقبت از کودکان و نوجوانان انجام می داد، آموزش مهارت های خودمراقبتی به ایشان است. برای این منظور، علاوه بر تغییر برخی ازکتاب های درسی و درج مطالب در زمینه آموزش مهارت‌های خودمراقبتی در کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی و نیز تفکر و سبک زندگی در پایه های ششم ، هفتم و هشتم، طرح های آموزش پیشگیری با محوریت آموزش مهارت های خودمراقبتی، طراحی و پایه گذاری شد که اکنون در بیش از40 درصد مدارس کشور، با اولويت وضعيت خطرپذيري، اجرا می شوند. همزمان سالانه بیش از100 هزار نفر از کارکنان مدارس و نیز بیش از 1 میلیون و500 هزار نفر از والدین، تحت پوشش کارگاه‌های آموزشی در زمینه شناخت رفتارهای پرخطر وعوامل مخاطره آمیزکودکان و نوجوانان ومهارت‌های فرزندپروری و مراقبت از کودکان و نوجوانان قرار گرفتند. علاوه بر این، طرح های آموزش همزمان دانش آموزان، والدین وکارکنان و نیز اجرای طرح های مبتنی بر شواهد در زمینه مشارکت خانواده و کلاس درس برای پیشگیری، طراحی و پایه گذاری شد که یکی از نمونه های شاخص آن، تدوین راهنمای آموزش پیشگیری اولیه از اعتیاد و رفتارهای پرخطر، برای استفاده معلمان سه دوره تحصیلی بوده است که با استفاده از این راهنماها، معلمان ضمن آشنایی با رفتارهای پرخطرکودکان و نوجوانان ، شیوه‌های آموزش مهارت‌های خودمراقبتی به دانش آموزان درکلاس درس را می‌آموزند.

علاوه بر فعالیت های آموزشی، فعالیت های فرهنگی که می توانند مکمل مناسبی برای فعالیت های آموزشی باشند و تغییرات مطلوب نگرشی را ایجاد نمایند، در دستورکار قرارگرفته و در مدارس اجرا شده اند. درسال تحصیلی 96-1395، جشنواره نوجوانان سالم با محوریت پیشگیری از رفتارهای پرخطر در تمامی دوره‌های تحصیلی از تمامی مدارس کشور، اجرا شده است که در قالب 293 هزار اثر توسط دانش آموزان، مدارس و والدین، تولید و به دبیرخانه جشنواره ارسال شد که در مقایسه با نخستین دوره این جشنواره، شاهد رشد حدود 100 برابر بوده ایم. علاوه بر این، برگزاری «هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب های اجتماعی» در سطح مدارس، در قالب فعالیت‌های متنوع فرهنگی و تربیتی، برگزاری نمایشگاه های سیار در سطح مدارس، توزیع محصولات فرهنگی در زمینه آموزش و ترویج پیشگیری از آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر و نیز اجرای طرح مشارکت اجتماعی دانش آموزان در پیشگیری از آسیب های اجتماعی(همیار پیشگیری) از دیگر برنامه هایی است که با رویکرد فرهنگی و ترویجی، اجرا شده است.

در عین حال، یکی از اضلاع مهم در مراقبت از کودکان و نوجوانان، طراحی و استقرار خدمات مراقبت اجتماعی از ایشان بوده است، بطوری که بتوانیم کودکان و نوجوانان در معرض خطر را بموقع شناسایی و خدمات مورد نیاز در زمینه مداخلات درمان و حمایت‌های روانی اجتماعی را به ایشان ارائه نماییم.

برای این منظور، علاوه براجرای طرح پیشگیری با رویکرد جامعه محور دربیش از 40هزار مدرسه کشور، طرح «مداخله درفوریت‌های اجتماعی»، با موضوع شناسایی، درمان و حمایت‌های اجتماعی دانش آموزان در معرض خطر و دارای اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر، طراحی و پایه گذاری شد که در طی این دوره چهارساله، با تدوین شیوه نامه ها و دستورالعمل ها و برگزاری کارگاه های آموزشی، ظرفیت های لازم برای شناسایی و کمک به این دسته از دانش آموزان فراهم شد. همچنين، تدوین و اجرای آزمایشی  طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان (نماد) و نیز راه اندازی سامانه پایش و مدیریت آسیب های اجتماعی دانش آموزان، از دیگر اقدامات در این محور بوده است.

 آموزش و پرورش ، چه رسالتی در پیش دارد؟

وزارت آموزش و پرورش و نیز مدارس کشور، جدای از تلاش های گسترده ای که تاکنون برای مراقبت از کودکان و نوجوانان در برابر عوامل مخاطره آمیز، آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر داشته اند، در عین حال، رسالت هایی را برای آینده به عهده دارند تا در کنار سایر نهادهای اجتماعی ، از جمله نهاد خانواده ، اطمینان پیدا کنیم که حوادث ناگوار مشابه برای دیگر«آتنا» های کشور، اتفاق نمی افتد و درصورت بروز موقعيت هاي مخاطره آميز، می‌توانند از خود مراقبت نمایند.

گسترش نرخ پوشش آموزش های پیشگیری و ترویج مهارت های خودمراقبتی: باید کوشش کنیم که هر ساله ، 100 درصد دانش آموزان کشور، تحت پوشش آموزش مهارت های خودمراقبتی قرار بگیرند. هم اکنون، 40 درصد مدارس کشور و با اولویت وضعیت خطرپذیری، تحت پوشش این آموزش ها قرار دارند.

تلفیق پیشگیری با کلاس درس و تعمیم و فراگیرسازی رسالت پیشگیری در مدرسه: همه ما در مدارس، کوشش کنیم تا سهمی در رسالت مراقبت از کودکان و نوجوانان داشته باشیم. آموزش خودمراقبتی درکلاس درس، تنظیم فنون کلاسداری با مهارت های پیشگیرانه، شناخت عوامل و علایم مخاطره آمیز کودکان و نوجوانان و شناسایی دانش آموزان در معرض خطر و هشدار به مدرسه، بخشی از این رسالت می باشد.

گسترش نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر: مدارس می توانند با استفاده از ظرفیت های خود، از جمله فعالیت های متنوع فرهنگی ، هنری و تربیتی، همچنین با جلب مشارکت خانواده ها و محله، نقش مهم، سازنده و موثری در ترویج پیام های پیشگیری داشته باشند. فعالیت های جاری در سطح مدارس، مانند جشنواره نوجوان سالم یا برگزاری نمایشگاه های سیار و دیگر فعالیت های مشابه، می تواند نمونه فرصت هایی برای این منظور باشد.

استقرار نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان: که می تواند چند کارکرد دیگر را شامل شود.

 (1) عوامل مخاطره آمیز دانش آموزان و مدرسه را شناسایی کنیم و در جهت کنترل و کاهش آن ها اقدام نماییم.                          (2) در آسیب ها و فوریت های اجتماعی دانش آموزان مداخله سریع ، بموقع و موثر داشته باشیم.

سرانجام این که، هر یک از ما می تواند همچون یک « مددکار اجتماعی» برای دانش آموزان باشد. منظور از «مددکاری اجتماعی» در مدرسه، به دو معنا می تواند باشد.

 (1) یاریگری و مددکاری دانش آموزان ، با هدف کمک به شناسایی و حل مشکلات و مسائل آنان

(2) شناسایی و غربالگری رفتارهای مخاطره آمیز دانش آموزان، مداخله مختصر در این رفتارها و همکاری برای ارجاع این دسته از دانش آموزان برای دریافت خدمات مورد نیاز درمان و مددکاری. به خاطر داشته باشیم که هر یک از این دو رویکرد، جدای از تاثیری که بر سرنوشت تحصیلی و تربیتی دانش آموزان دارد ، در مواردی می تواند منجر به نجات جان آنان نیز شود.

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و  پرورش