سرویس جهان مشرق - بسیاری از اطلاعات و تحلیل‌های منتشر شده در رابطه با عربستان از انتقال قریب‌الوقوع قدرت از سلمان بن عبدالعزیز به محمد بن سلمان حکایت دارد. برخی از گزارش‌ها از وقوع این اتفاق تا پیش از پایان سال جاری میلادی و برخی از گزارش ها از انتقال قدرت در عربستان در سپتامبر (شهریور ماه )آینده و برخی اخبار نیز از انجام این اتفاق گریزناپذیر طی روزهای آینده خبر می دهند. درباره صحت و سقم ادعاهای مطرح شده در این رابطه و میزان اعتبار سنجی صاحبان این نظریه ها و پیش بینی های درست گذشته آنها بویژه در مورد شخصیت ناشناس 'مجتهد' فعال فضای مجازی در عربستان صحبت های زیادی مطرح است، اما آنچه در این مقاله به بررسی گذاشته می‌شود سازوکار و راهکارهای اجرایی این اقدام است که بسیاری از آنها طی روزها و ماه‌های گذشته محقق شده است.

گرچه هم‌زمان با روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز از بلندپروازی‌های پسرش برای رسیدن به تاج‌وتخت پادشاهی مطالب زیادی مطرح شده بود ، اما ورود رسمی محمد بن سلمان به پلکان قدرت با تعیین وی به عنوان جانشین ولیعهد آغاز شد. ماه گذشته بود که سلمان بن عبدالعزیز با اتخاذ مجموعه ای از تدابیر که در زمان خود تشریح شد، ( ولایتعهدی محمد بن سلمان نتیجه پروژه‌ای دو ساله بود) محمد بن نایف را ازولایت عهدی خلع و محمد بن سلمان را جانشین وی کرد. بلافاصله بعد از این اقدام بود که تلاش های مبهمی در راستای بیان برخی جزئیات از اوضاع جسمانی سلمان بن عبدالعزیز آغاز شد تا برنامه از پیش تعیین شده برای پادشاهی محمد بن سلمان گام به گام به سمت جلو حرکت کند.

تغییرات ساختاری اعمال شده در سیستم های امنیتی و اطلاعاتی عربستان و تشکیل سازمان امنیت کشور و ادغام سایر موسسات امنیتی در آن (اداره کل آگاهی گرفته تا نیروهای امنیتی ویژه، نیروهای واکنش سریع و امنیت پرواز، اداره کل امور فنی و مرکز اطلاعات ملی و مبارزه با تروریسم ) ، درواقع بخشی از این سناریو و تلاشی از سوی محمد بن سلمان برای کنار زدن بقایای حامیان محمد بن نایف در موسسات امنیتی بود.
بر اساس این اصلاحات رهبری و نظارت بر سازمان جدید التاسیس مستقیماً بر عهده پادشاه خواهد بود. انتخاب عبدالعزیز بن محمد الهویرنی در ریاست این سازمان نیز در همین راستا تعریف می‌شود. الهویرنی مشاور محمد بن سلمان در امور کودتاها و مهندس سرنگونی محمد بن نایف در کاخ مکه بود. او پیش از این از نزدیکان محمد بن نایف بود که با خیانت به وی زمینه های اقدامات شب اسرار آمیز مکه در برکناری محمد بن نایف را مهیا کرد.
طبعا تعیین وی در این جایگاه در رتبه وزیر، همزمان با حفظ سمت قبلی به عنوان مدیرکل اداره آگاهی و نیز عضویت در شورای امور سیاسی و امنیتی پاداشی در خور توجه به خوش خدمتی الهویرنی برای محمد بن سلمان است، علاوه بر اینکه گرایش های آمریکایی الهویرنی می تواند سوپاپ اطمینانی برای واشنگتن در جلوگیری از تمرد شاه آینده سعودی هاست.

حضور فردی خارج از خاندان حاکم سعودی در این سمت برای محمد بن سلمان حائز اهمیت است، چرا که وی در حال حاضر تمامی شاهزاده های سعودی را رقیب و دشمن خود می داند و به آنها اعتماد ندارد. نگاهی به تغییرات صورت گرفته در یک ماه اخیر بویژه در روزهای 17 ژوئن و 21 جولای نشان می دهد که در این دستورات به روشنی همه شاهزاده‌های نسل دوم (نوه‌های ملک عبدالعزیز) که رقبای محمد بن سلمان برای پادشاهی محسوب‌ می‌شوند، از همه لایه‌های قدرت کنار گذاشته شده‌اند تا پادشاهی بن سلمان و امنیت و ثبات عربستان در دوران او تضمین شود.

موانع قدرت گرفتن محمد بن سلمان

تشکیل این ساختارها نشان دهنده نگرانی‌های گسترده محمد بن سلمان از دشمنی شخصیت‌های متنفذ خاندان حاکم با خود است، عبور از شبکه پیچیده محمد بن نایف با وجود کنار زدن وی از ولایت عهدی مشکل است. علاوه بر اینکه شخصیت های متنفذ دیگری از جمله متعب بن عبدالله همچنان بخشی از اختیارات را در دست دارند و تجمیع معارضان می تواند برای محمد بن سلمان خطرناک باشد.

سایمون هندرسون کارشناس امور خلیج فارس و انرژی آکادمی واشنگتن و تحلیلگر آمریکایی اصطلاح مخالفان پنهان را در مورد این افراد می آورد و می نویسد که احتمالاً با وجود این مخالفان مسیر بن سلمان برای رسیدن به تخت پادشاهی به اندازه ای که تصور می‌شود، آسان نخواهد بود. وی به نوار ویدئویی منتشر شده جدید از سوی احمد برادر تنی و کوچک‌تر سلمان بن عبدالعزیز اشاره کرد که در اتاق استقبال قرار دارد و تنها تصاویر مربوط به عبدالعزیز آل سعود و ملک سلمان در آن دیده می شود. این موضوع برخلاف عرف رایج در عربستان است که همواره تأثیر وضعیت در کنار پادشاه قرار دارد. انتشار این فیلم مخالفت پنهان احمد بن عبدالعزیز با ولایت عهدی محمد تلقی می شود.

هندرسون می افزاید که در این ویدئو همچنین متعب بن عبد العزیز فرمانده گارد ملی عربستان و تعداد دیگری از شاهزادگان سعودی دیده می شوند که در یک اتاق جمع ‌شده اند، اما دلیلی برای نشست آنها بیان نشده است. همچنین اخیرا اسامی سه نفر از افراد هیئت بیعت که ولایت عهدی محمد بن سلمان را نپذیرفته و با وی بیعت نکرده اند، منتشر شده است. این افراد احمد بن عبدالعزیز وزیر کشور اسبق و شاهزاده عبدالعزیز بن عبدالله نماینده خانواده پادشاه سابق و محمد بن سعد معاون امیر ریاض است. این افراد نماینده جریان‌های مهم در خاندان پادشاهی عربستان هستند که می‌توانند چالش ها و موانع زیادی را در مسیر بن سلمان برای رسیدن به تخت پادشاهی ایجاد کنند.

مراحل احتمالی سناریوی بن سلمان برای پادشاعی عربستان

هندرسون در مقاله خود به اطلاعات درز پیدا کرده از برخی روزنامه‌های معتبر آمریکایی از جمله وال‌استریت ژورنال اشاره کرد که حکایت از آن دارد که ملک سلمان نوار ویدیوئی کناره‌گیری از حاکمیت به نفع پسرش را نیز ضبط کرده است. وی افزود که محمد بن سلمان برای رسیدن به پادشاهی سه اقدام در پیش رو دارد که باید آنها را دنبال کند:

اول: صدور دستور پادشاه مبنی بر انتقال اختیارات خود در نخست وزیری کشور. محمد بن سلمان در حال حاضر معاون نخست وزیر است و با چنین دستوری مسئولیت سازمان امنیت کشور بر عهده وی خواهد بود و او تمامی پرونده های امنیتی را بعد از خارج کردن آن از ورات کشور در اختیار خواهد داشت.

دوم: برکناری متعب بن عبدالله فرمانده گارد ملی و ادغام گارد ملی در ارتش عربستان. این اتفاق باعث می‌شود گارد ملی نیز زیر نظر محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع قرار گیرد.

سوم: کنار رفتن ملک سلمان به نفع پسرش از قدرت به دلایل اوضاع جسمانی وی. این بهانه کار را برای بن سلمان آسان می کند، چرا که در قانون هیئت بیعت عربستان این موضوع مورد اشاره قرار گرفته است.

محمد بن سلمان تلاش دارد در آستانه رسیدن به پادشاهی ، قدرتی مطلق و بی‌رقیب برای خود بتراشد، قدرتی که بر اساس آن همه ارکان امنیتی، نظامی، قضایی، اقتصادی و سیاسی کشور را در اختیار داشته باشد. رژیم سعودی در حالی دم از ایجاد یک دولت متمدن می زند که به دنبال ایجاد یک پادشاهی مطلقه برای محمد بن سلمان است که همه عرصه های حیاتی شهروندان از اقتصاد گرفته تا سیاست داخلی و خارجی و امنیت و فرهنگ در اختیار پادشاه باشد.

مشرق/3مرداد 96
اول*انتشاردهنده:علیرضافرجی