شناسهٔ خبر: 20520661 - سرویس فرهنگی
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه خراسان | لینک خبر

یادداشت

سیاست بهینه در برخورد با واژه های غیر فارسی چیست؟

نویسنده : دکتر فرهنگ مهروش دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی گرگان

صاحب‌خبر - این که ما بیاییم و به جای واژه های غیر فارسی که در فارسی به کار می رود، معادل معرفی کنیم، گاه کاری درخور و ارزشمند، گاه بی فایده و گاه خطاست. همه می دانیم که بنا را بر این گذاشتن که هر واژۀ غیر فارسی را بزداییم، غلط است. اگر زبان انگلیسی را به مثابۀ زبانی زایا و پویا در نظر بگیریم که در دوران معاصر به زبان علم در سراسر جهان تبدیل شده است، می توانیم در آن به وضوح ببینیم که ارتباطش با زبان های لاتین، یونانی، فرانسوی، آلمانی و عربی چه اندازه بر پویایی این زبان اثر گذاشته است. بر همین قیاس، جایگاه زبان عربی نیز در فارسی شبیه زبان لاتین برای انگلیسی است؛ به این معنا که منبعی برای اخذ ریشه ها و ساخت بسیاری از کلمات است (مثلا واژه هایی متداول از جمله تلگراف و تلفن، یا اصطلاحاتی علمی مثل ترمینوس اد کوئم، هومو ساپیسنس، فیلوسوفی و...). از آن سو، اگر بنای ما بر این باشد که همۀ واژه های بیگانه را به فارسی راه دهیم، بعد از مدت کوتاهی دیگر آن قدر واژه های جدید زیاد خواهند شد که ارتباط ما با میراث کهن اجدادی مان منقطع خواهد شد. بر این پایه، راه صحیح شاید آن باشد که واژه های غیر فارسی را که نسبت به آن ها حس زبانی داریم، به رسمیت بشناسیم و در تغییر آن ها نکوشیم. از دیگر سو، چند کار مهم دیگر هم هست که اگر به انجام نرسند، واژه سازی ها محدود به کوشش های فرهنگستان خواهد شد؛ کوشش هایی که نتیجه بخش نخواهد بود و مستلزم کلی هزینه برای هر یک واژه است. بی تردید واژه را باید اهالی زبان بسازند؛ نه فرهنگستان ها. اصلا زایایی زبان به همین است که وقتی افرادی بر پایۀ قواعد زبان واژه ای را به کار بردند، بقیه حتی اگر آن را نشنیده باشند، معنایش را بفهمند. مثلا، من و شما حتی اگر پیش از این هرگز واژۀ «خوددرمانی» را نشنیده باشیم، همین که بشنویم از آن معنای کاملی درخواهیم یافت. این یعنی واژه با بخش زایای زبان ما ساخته شده، و بر «بن» ها و آوندهایی نهاده شده است که تک تک ما معنایش را می دانیم. با این مقدمه، می خواهم بگویم که راه حل مشکل ما، واژه سازی فرهنگستان نیست. فرهنگستانی ها باید «بن» های فارسی را احیا کنند و از فرهیختگان، شاعران و هنرمندان و دانشمندان بخواهند که این ها را در نوشتارهای خود به تدریج به کار گیرند. به خصوص باید «بن» هایی را ترویج دهند که کوتاه و یکی دو هجایی هستند؛ چون زبان فارسی ترکیبی است و «بن» های طولانی برای ساخت واژه های مرکب مناسب نیست هر وقت این «بن» ها در زبان فارسی احیا شد، مردم آنها را به طور طبیعی در ساخت واژه های بسیار به کار خواهند گرفت. کار مهم دیگر، چنان که واضح شد، همین است که پیشوندها و میانوندها و پسوندهای منسوخ فارسی را احیا کنند و افزون بر این، به تناسب نیاز، بر پایۀ واژه های پرکاربرد دوران معاصر، آوندهای جدیدی را که پیش از این نداشته ایم، بسازند. آموزش این آوندها به عموم سبب خواهد شد آن ها بتوانند به تناسب نیاز خود، به کارشان گیرند و این گونه زبان زایاتر خواهد شد. زایایی زبان به این است که افراد بتوانند معنای واژه هایی را دریابند که طبق قواعد صرف، معنای اجزایش را می دانند؛ حتی اگر هرگز به فرهنگ لغت ها مراجعه نکنند و از کسی دربارۀ آن واژه توضیح نخواهند.

نظر شما