دکتر هدایت فهمی متولد سال 1335 در شهرستان مهاباد استان آذربایجان غربی است. وی تحصیلات خود را در رشته مهندسی منابع آب در ایران و هلند به پایان رسانده است و در حال حاضر علاوه بر فعالیت به عنوان معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و چندین مرکز آموزشی و پژوهشی دیگر به تدریس اشتغال دارد و در مقام استاد راهنما، پایان نامه های زیادی در دوره های کارشناسی ارشد و دکترا را هدایت کرده است.

عضویت در اتاق فکر آب وزارت نیرو، همکاری با اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، همکاری با موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو از دیگر فعالیت های علمی و پژوهشی اوست.

فهمی در سال 1379 از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان پژوهشگر برگزیده ایران در رشته آب انتخاب شده است. وی هم اینک تدوین دانشنامه آب را در 6 مجلد در دست انجام دارد.

در ادامه گفتگوی سیناپرس با این پژوهشگر و استاد دانشگاه را خواهید خواند.

جناب دکتر! لطفا در ابتدا قدری از سوابق تحصیلی خود بگویید.

من تحصیلات دانشگاهی خود را با رشته ریاضی آغاز کردم و در این رشته لیسانس گرفتم. سپس تحصیلاتم را با اخذ مدرک کارشناسی آب های سطحی (هیدرولوژی) از دانشگاه شهید عباسپور پی گرفتم. بعد از آن برای ادامه تحصیل به کشور هلند سفر کردم و کارشناسی ارشد و بخشی از دکترای مهندسی آب را در دانشگاه دلفت خواندم و سپس تحصیلاتم را در دانشگاه علوم و تحقیقات تکمیل کردم.  

چه شد رشته مهندسی منابع آب را برای تحصیل انتخاب کردید؟

واقعیت این است که در رشته ریاضی شما با مسایل بسیار دقیق در حد اپسیلون سر و کار دارید و محاسبات باید در حد بسیار دقیق انجام شود. در رشته مهندسی آب این دقت اپسیلونی چندان محلی از اعراب ندارد اما دانش ریاضیات در مهندسی آب، ایده ای برای تحلیل به شما می دهد به نحوی که اگر ریاضیات قوی نداشته باشید، قادر نخواهید بود تحلیل های دقیق و علمی ارایه کنید. کمااینکه بسیاری از برجستگان علم هیدرولوژی پیش از آن ریاضیدان بودند. به نظر من، رشته آب رشته بسیار شیرین، جذاب و متنوعی است. مساله آب تنها به جنبه تکنیکال یا فنی و محاسباتی محدود نمی شود چون آب ابعاد زیادی در زندگی بشر پیدا کرده است و از بعد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... قابل بررسی است. فراتر از همه اینها، فلسفه مدیریت آب از اهمیت زیادی برخوردار است و جای کار زیادی دارد.

جایگاه مهندسی آب در ایران را در مقایسه با دیگر کشورها چطور می بینید؟

در خصوص جنبه های فنی رشته مهندسی آب، کشور ما هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت در جایگاه خوبی قرار دارد. تقریبا اکثر دانشگاه های ما رشته آب را با عناوین مختلف دارند؛ چه رشته مهندسی آبیاری و زهکشی و چه رشته مهندسی عمران آب و چه رشته هیدرولوژی. بنابراین در سال های اخیر کارشناسان زیادی در این رشته تربیت شده اند و از جنبه مهندسی هم مهندسان بسیار قابلی داریم. اما در زمینه مدیریت آب از بعد فرارشته ای با کمبود جدی مواجهیم. یعنی برای تربیت مهندسان آب که تسلط بر مباحث حقوقی یا دیپلماسی آب یا مباحث اجتماعی و اقتصادی و... داشته باشند باید بیشتر کار کنیم.

پیشنهاد شما برای رفع این کمبود چیست؟ آیا باید رشته های تازه ای با این عناوین راه اندازی شود و یا واحدهای درسی مربوطه به دروس رشته های موجود افزوده گردد؟

از آنجاکه فرصت کافی در اختیار نداریم و بحران آب در کشور ما جدی است، شاید لازم باشد بعضی از این رشته ها را در مقاطع فوق لیسانس و دکترا راه اندازی کنیم. به همین دلیل وزارت نیرو با همکاری یونسکو IHE و یونسکوی منطقه ای و نیز دانشگاه تهران اقدام به تاسیس یک موسسه آموزشی بین رشته ای کردند و این موسسه قرار است در سطح منطقه هم دانشجو بپذیرد و متخصصان فرارشته ای تربیت کند. در خود دانشگاه ها هم مطابق بازنگری های وزارت علوم، دروسی با سرفصل هایی که عرض کردم، پیشنهاد خواهد شد.         

هم اینک وضعیت تولید علم کشور ما در رشته مهندسی آب چگونه است؟ آیا ما توانستیم به دانش مهندسی آب جهان چیز زیادی بیفزاییم؟

من از دو منظر به این مقوله نگاه می کنم. از منظر دانشگاهی، تولیدات علمی ما بد نیست و در حد قابل قبول است و در مجلات ISI، مقالات خوبی از پژوهشگران ایرانی منتشر می شود. در پژوهش های بنیادی می بایست مرزهای دانش را جلو ببرید. در این زمینه متخصصان ایرانی چه آنها که در داخل ایران هستند و چه آنها که در خارج از کشور زندگی می کنند، موفقیت های خوبی به دست آورده اند. اما در زمینه پژوهش های کاربردی که عمدتا به صنعت آب کشور مربوط می شود هنوز به توفیقات خوبی دست نیافتیم. دلیلش هم این است که تحقیقات کاربردی باید مشتری مدار باشد یعنی کسی پشت در منظر باشد که این تحقیق انجام شود تا از نتایج آن استفاده کند. در بحث آب با وجود اینکه در سازمان های مختلف و شرکت های زیرمجموعه، ده ها مساله و مشکل وجود دارد، اما هنوز این سنت پسندیده که خود متقاضی بیاید و مشکلش را برای انجام پژوهش ارایه کند، خیلی جا نیفتاده است. در این زمینه کاستی های زیادی وجود دارد و پیوند دانشگاه و صنعت هنوز پیوند خوب و محکمی نیست و شاید دیوار بی اعتمادی در هر دو طرف بلند است. در حالی که دانشگاه باید مشکلات صنعت را بیش از این درک کند و صنعت هم به متخصصان و پژوهشگران دانشگاهی اعتماد داشته باشد. 

گفتگو: سید احمد طبائی