حجت‌الاسلام مهدی اژه‌ای، رییس دارالقرآن کریم استان اصفهان و استاد حوزه‌علمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، درباره معنای تدبردر قرآن، اظهارکرد: قرآن کریم کلمات مختلفی را به کار برده که بعضی از مفسرین برای هر کلمه‌ای فضا و میدان خاصی را بیان می‌کنند. مثلا تعقل به معنای فکر کردن و روش‌های عقلی را به کار بردن و بصیرت به معنای آگاهی عمیق و تدبر هم مرحله‌ای از مراحل تعقل است.

وی ادامه داد: انسان عقل اولیه‌ای دارد که وقتی مسئله‌ای را می‌شنود، درک و فهمی به وسیله آن دارد. این عقل عمومی است که باعث می‌شود مردم خوب را از بد و زشت را از زیبا متوجه شوند، اما زمانی این بحث‌ها پیچیده‌تر می‌شود، برای مثال پیامبران معجزه داشتند، ساحران هم سحرهای عجیب و شگفت انگیزی می‌کردند، افراد ظاهربینی که تدبری در مسائل نداشتند، چه بسا جاذبه‌ی ساحران را بیشتر می‌دیدند. در واقع با چشم ظاهر هر دو دیده می‌شوند، اما اینکه متوجه شویم کدام حق و کدام باطل است، به تدبر نیاز دارد.

اژه‌ای گفت: ساحران در زمان حضرت موسی علیه السلام اهل تدبر شدند، چرا که حقیقت کار خود را می‌دانستند و به حقیقت کار موسی علیه السلام پی بردند و ایمان آوردند که تا شهادت هم پیش رفتند. اما فرعونیان با اینکه حقیقت را فهمیدند، چون اهل تدبر نبودند، بر عصیانشان اضافه شد.

وی گفت: معجزه‌ پیامبر اسلام(ص) قرآن است و زمانی که آیات قرآن نازل می‌شود، عده‌ای تنها به ظاهر آن دقت می‌کنند و به معنای باطنی آن توجهی ندارند. آن اهل ظاهر عوام هستند و تنها اهل تدبرند که باطن آیات قرآن را متوجه می‌شوند. مثلا در طول تاریخ، زمانی دانشمندان نکته‌ای را از قرآن کشف کرده‌اند که در دوره‌های قبلی کشف نشده بود، با اینکه همه مردم قرآن را مطالعه می‌کردند، پس باید گفت آن دانشمندان اهل تدبر بوده‌اند.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: برای مثال، ملاصدرا حرکت جوهری را با تدبر در قرآن کشف کرد. یا مراجع و علمایی مثل علامه طباطبایی دانش خود را تنها از مطالعه نزد استاد به دست نیاوردند، بلکه از راه تدبر در قرآن به آن معارف عمیق دست یافتند و لذا تدبر در قرآن به معنای ژرف اندیشی و بررسی کردن حقایق است. قرآن خود می گوید:« افلا یتدبرون فی القرآن»؛ یعنی در قرآن تدبر کنید، چرا که بسیاری از افراد با سطحی نگری در قرآن، آن را اشتباه متوجه می‌شوند و مشهور ترین آن آیه ولایت است که ظاهری به معنای محبت و دوستی دارد، اما با تدبر در آن متوجه ولایت خدا، پیامبر، ائمه و امروزه ولایت فقیه می‌شویم.

رئیس دارالقرآن کریم استان اصفهان ادامه داد: حقیقت تفسیر قرآن نزد خداست، زیرا هرکس فقط خودش می‌تواند کلام خودش را به درستی تفسیر کند. خداوند حقایقی را که مدنظر دارد، به پیامبر منتقل می‌کند و لذا بهترین مفسر میان بشر، پیامبر اکرم(ص) است. پیامبر نیز تمام دانش خود را به امام علی(ع) منتقل کرده و ایشان به دیگر  ائمه (ع) انتقال داده‌اند و تا به امروز که به دست امام زمان(ع) رسیده است. 

استاد حوزه علمیه افزود: تدبر در قرآن یعنی انسان با استفاده از تدبر و اندیشه به عروج برسد که صفات و کمالات خاصی را نیاز دارد. همانطور که قرآن بر پیامبر نازل شده، حقایقی از آن هم بر انسان‌های مومن و اهل تدبر مکشوف می‌شود.

اژه‌ای گفت: کسی که اعتقادات حق مثل اعتقاد به توحید، امامت و وحی داشته باشد، قرآن را به خوبی متوجه می‌شود. اما اگر در هریک از اینها ضعیف باشد، در فهم قرآن دچار اشتباه خواهد شد و قرآن برای او تفاوتی با کلام بشر ندارد و در نتیجه ارزش مطالب را متوجه نمی‌شود.

وی بیان کرد: کسی که اهل گناه و معصیت و ظلم باشد، قرآن را به نفع خود تفسیر می‌کند؛ به طور مثال منافقین آیات را به نفع خودشان تفسیر می‌کنند. لذا پس از داشتن اعتقادات حق، انسان باید از درون تسلیم محض خدا باشد.

وی افزود: البته آشنایی با ادبیات قرآن و ترجمه و مباحث علمی قرآن نیز برای این کار لازم است. یعنی کسی نمی‌تواند خود به تنهایی قرآن را تفسیر کند، بلکه به آموزش بسیار نیاز دارد. گاهی مفسری پس از سال‌ها نظرات قبلی خود را اصلاح می‌کند، پس برای تفسیر مقدمات زیادی لازم است. حال اگر همه این صفات در فردی پیدا شد، زمینه تدبر هم برای آن فرد فراهم می‌شود.