چکیده

طریقت صوفی نقشبندیه که به سبب ماهیت و عملکرد خاص اعتقادی و سیاسی­اش، در چند سده اخیر مورد توجه شرق­ شناسان بوده است در حال حاضر نیز به عنوان پدیده­ای زنده و تأثیرگذار، موضوع ویژه­ای برای پژوهش در محافل علمی و سیاسی غرب به شمار می­آید. روند مطالعات غرب در این باب، بنا بر سیاست­ ها و راهبردی­ های دول غربی در شرق، در دوره­ های مختلف و همچنین در پی تحولات علمی- فرهنگی آن ها، تغییر و تحولاتی را از سر گذرانده است. بنا بر یافته­ های پژوهش حاضر، اگرچه تا نیمه نخست قرن نوزده اطلاعات غرب در باب طریقت صوفی نقشبندیه بسیار کلی و آشفته بود اما در پی شکل­ گیری و توسعه علایق و منافع کشورهای غربی در شرق و نمودار شدن نقشبندیه به عنوان سردمدار برخی مقاومت­ های محلی، وضع تغییر کرد. چالشی که نقشبندیه آسیای مرکزی، برای قدرت روزافزون روسیه در آن منطقه ایجاد می­ کرد، موجب شد تا در آثار نویسندگان روسی، با نوعی تعصّب و یکجانبه نگری به آن ها پرداخته شود. در قرن بیست و به دنبال شکل­ گیری شوروی این وضع ادامه یافت. اواخر قرن بیست و متعاقب فروپاشی شوروی و تأسیس جمهوری­ های مستقل در آسیای مرکزی، نقطه عطفی در تاریخ مطالعات نقشبندیه به شمار می­ آید. از یکسو چالش هویتی در دولت-ملت­ های تازه تاسیس، توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی- که نقشبندیه جزو جدایی ناپذیر آن به شمار می ­آمد- را ضرورت می­بخشید و از طرف دیگر غرب برای فهم دقیق چگونگی تعامل با این دولت­ ها به پژوهش ­هایی گسترده در این زمینه اقدام کرد ضمن اینکه خود نیز در نتیجه توسعه روزافزون نقشبندیه و حضور قابل توجه آن ها در جهان غرب به نوعی مبتلا به آن محسوب می­ شد.
 

کلیدواژه ها: شرق­شناسی؛ مطالعات اسلامی؛ تصوف؛ نقشبندیه

نویسنده:

علی آرامجو: دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران.ایران

پژوهش نامه تاریخ - دوره 11، شماره 42، بهار 1395.

برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید.