گروه اجتماعی-فرزانه فریدونی:هوا یکی از نیازهای اصلی ماست و آلودگی هوا برای شهروندان در شهرها اهمیت دارد. درواقع همه فکر می‌کنیم آلودگی هوا در اولویت قرارد دارد اما خطرناک‌تر از آن، آلودگی خاک است که باعث آلوده شدن آب و از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش رشد و نمو گیاهان، در نهایت منجربه فرسایش خاک و بیابان‌زایی می‌شود.
خاک اهمیت بسیاری دارد، اما ما آن را فراموش کردیم، نتیجه این فراموشی فرسایش سالانه 16میلیون تن خاک در ایران است که این رقم نسبت به میانگین جهانی فرسایش خاک بسیار بیشتر است. چند سالی است که برای حفاظت از آن تلاش‌های صورت گرفته و لایحه‌ای در این زمینه تهیه شده است.البته آلودگی خاک تنها مختص به تهران نیست و کل کشور را در برگرفته است و باید برای آن چاره‌ای اندیشید.

  آلودگی خاک در ایران
براساس آمار، درصد بسیار کمی از فاضلاب‌های صنعتی و خانگی در کشور تصفیه می‌شود و بخش عمده فاضلاب‌های خانگی و صنعتی کشور بدون تصفیه وارد محیط‌‌‌زیست می‌شود که این روند، آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی را درپی دارد.طبق مطالعات بدست آمده مناطقی مانند استان اصفهان، جنوب تهران، عسلویه بوشهر، زمین‌های اطراف مس سرچشمه، استان سیستان و بلوچستان، بخش عمده‌ای از خوزستان در شمار آلوده‌ترین مناطق ایران گزارش شده‌اند.در میان منابع آلاینده خاک، مهم‌ترین عوامل آلودگی بیوسفر محسوب می‌شوند که شامل معادن فعال (آلودگی صنعتی)، مصرف سوخت‌های فسیلی (آلودگی‌های نفتی)، کودها و سموم کشاورزی هستند. امروزه در شهرها به‌دلیل تولید بیش از حد زباله، جمع‌آوری نادرست و بازیافت ناقص زباله‌های خانگی، صنعتی، بیمارستانی، پساب‌های صنعتی، فاضلاب شهری، نخاله‌های ساختمانی و انباشت زباله در حاشیه شهرها با آلودگی شدید خاک روبه‌رو هستیم. همه این عوامل و سایر موضوعات دست به دست هم می‌دهند و باعث آلودگی خاک می‌شوند.
بنا به گفته سعید متصدی، معاون محیط ‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط ‌زیست تمامی خاک‌های اطراف تهران آلوده هستند، مردم هوای آلوده را به خوبی می‌بینند و احساس می‌کنند و در نتیجه به دنبال هوای پاک هستند ولی وقتی روی زمینی که حاصلخیزی خود را از دست داده قدم می‌گذارند، متوجه وضعیت بد خاک نمی‌شوند و از‌این رو باید توجه بیشتری در این زمینه صورت گیرد. وی اعلام کرد؛ حتی اگر بهترین آب را به زمین‌های کشاورزی تزریق کنیم، باز هم به دلیل آلودگی خاک به دلایل مختلف همچون مصرف بی‌رویه سم و کود، محصول ناسالم خواهیم داشت و متاسفانه امروز شاهد پیدایش و ظهور این مواد در سفره غذایی مردم نیز هستیم. بنا به اظهارات متصدی، متاسفانه با وجود مصرف بسیار زیاد کود، خاک کشور به لحاظ موادغذایی، بسیار فقیر است و شوری آن نیز در حال افزایش است که نشان می‌دهد نه تنها مصرف بی‌رویه برخی مواد نمی‌تواند منجر به پایداری منابع شود بلکه با افزایش فشار بر خاک منجر به فقیر شدن آن و ناپایداری منابع می‌شود.

  بحران خاک در تهران
با توجه به تمرکز بر موضوعات آلودگی هوا و کمبود آب، موضوع بحران خاک در تهران مورد بی‌توجهی قرار گرفته، اما واقعیت این است که آلودگی خاک تهران، مسأله بسیار نگران کننده‌ای است. وجود آلاینده‌های زیانبار همچون فلزات سنگین در محیط زیست به ویژه خاک از جمله آثار توسعه بی‌رویه شهرها و دخالت نابخردانه در طبیعت است و این موضوع باعث از بین رفتن خاک و همچنین کاهش کیفیت خاک موجود می‌شود و متاسفانه تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. محمد حقانی، رییس کمیته محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران معتقد است؛ فلزات سنگین همچون سرب، نیکل و کروم وارد خاک و گیاهان شده و از آن طریق وارد زنجیره غذایی انسان و حیوانات می‌شوند.این آلاینده‌ها، آثار مخربی بر جاندارانی که در چنین مناطقی زندگی می‌کنند، بر جای می‌گذارند و این اثر در انسان‌ها به مراتب بیشتر است.به گفته وی هفت منبع عمده در آلودگی خاک تهران نقش دارند که شامل صنایع آلاینده کوچک و بزرگی که در اطراف تهران پراکنده شده‌اند، وجود شریان‌های فرسوده نفت، گازوییل و مخازن ذخیره آنها، جایگاه‌های عرضه سوخت که منابع فرسوده‌ای دارند، پالایشگاه یک و دو نفت تهران، مرکز دفن زباله کهریزک، اراضی کشاورزی جنوب تهران و ریزش باران‌های اسیدی هستند.
در همین راستا اسماعیل کهرم، مشاور رییس سازمان حفاظت از محیط زیست اعتقاد دارد که آلودگی هوا نیز می‌تواند هم بر آب و هم بر خاک اثر بگذارد و آن‌ها را آلوده کند. این آلودگی اکسید کربن و مونو اکسید کربن می‌سازد که باعث شور شدن دریاها خواهد شد یا آلودگی هوا زندگی بسیاری حیوانات روی خاک را تهدید می‌کند.از طرفی خاک تا زمانی‌که روی آن را گیاهان پوشانده‌اند حفظ می‌شود و وقتی گیاهان از بین بروند خاک نیز به مرور از بین خواهد رفت. ساخت‌وساز بی‌رویه و تراکم یکی از عوامل نابودی و آلوده کردن خاک است؛ چیزی که امروز در تهران می‌بینیم. به گفته وی آلودگی خاک تهران تنها مختص به اطراف آن نیست.خاک در خود شهر تهران، حتی در محله‌های بالاشهر نیز به دلیل زباله و از بین‌بردن خاک، آلوده است.

  مقابله با آلودگی خاک
در حال حاضر قانونی برای مجازات آلوده‌کنندگان خاک وجود ندارد و فقط در‌این‌خصوص مواردی پیشنهاد شده است. بنا به اظهارات شمس‌الله شریعت‌نژاد، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس وزارت جهاد و سازمان محیط‌زیست اکنون مجازاتی برای آلوده‌کننده‌های خاک قائل نیستیم و در قوانین فعلی مجازاتی برای آلودگی تعریف نشده کما اینکه وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست هم اهرم‌های قوی برای مقابله ندارند از این رو با توجه به‌افزایش آلودگی خاک در لایحه حفاظت از خاک به صورت مفصل اهرم‌های جلوگیری از آلودگی خاک تبیین شده است.به گفته وی، جرایم و مجازات‌هایی نیز برای آلوده‌کننده‌های خاک مورد توجه و تصویب اعضای کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی قرار گرفته است. براساس آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز هر دستگاه مصادیق آلودگی را مشخصا تعیین می‌کند.
شریعت‌نژاد معتقد است در لایحه حفاظت از خاک حتی فرصتی برای آلوده کننده‌های خاک جهت جبران در نظر گرفته شده تا نسبت به رفع آلودگی اقدام کنند.شرایط فعلی خاک‌ها به ویژه خاک‌های حاشیه کلانشهرها از وضعیت خوبی برخوردار نیستند، زیرا آلودگی خاک به شکل‌های مختلف وجود دارد، در حقیقت خاک بستر باروری و رشد است اما در این شرایط حتی اگر بهترین آب به زمین‌های کشاورزی تزریق شود، باز هم محصول ناسالم خواهد بود، چون خاک آلوده است. خاک مسئله مهمی است و باید برای رفع آلودگی‌های آن تلاش کرد.درواقع می‌توان گفت که تبدیل لایحه خاک به قانون حفاظت از خاک، یک اقدام مثبت است زیرا از این طریق می‌توان مدیریت صحیح خاک و مقابله با آلودگی‌های خاک را دنبال کرد و در این مورد کارهای تاثیرگذار و خوبی انجام داد.