كميته روابط خارجي سنا سرانجام وعده به تعويق افتاده خود را صبح روز پنجشنبه به وقت ايالات متحده عملي كرد. شديدترين تحريم‌ها از زمان حصول برنامه جامع اقدام مشترك ميان ايران و 1+5، در قالب طرح موسوم به «قانون مقابله با اقدامات بي‌ثبات‌كننده ايران- 2017» به تصويب اين كميته رسيد. چاشني به تصويب رسيدن اين طرح عليه ايران، تهديد روسيه توسط سناتورهاي امريكايي بود كه به مسكو هشدار دادند هدف بعدي تحريم‌ها، روسيه خواهد بود. زمزمه‌هاي تصويب اين طرح همزمان با روي كار آمدن دولت دونالد ترامپ در امريكا قوت گرفته بود و در روز 23 مارس نيز براي تصويب به كميته روابط خارجي سنا ارايه شده بود اما براساس شنيده‌ها، سناتور «باب كوركر»، رييس كميته روابط خارجي سنا و تهيه‌كننده اصلي اين طرح در آن زمان اعلام كرد رأي‌گيري درباره اين طرح به دليل آنكه ممكن است بر انتخابات ايران اثر بگذارد به تاخير مي‌افتد. با گذشت شش روز پس از انتخابات ايران و در حالي كه حسن روحاني توانست براي بار دوم و اين‌بار با راي بيشتري در سبد خود عنوان رييس‌جمهور ايران را به خود اختصاص دهد، اعضاي كميته روابط خارجي صبح روز پنجشنبه به وقت محلي دور هم جمع شدند و در راي‌گيري انجام شده با 18 راي موافق و 3 رأي مخالف اين طرح به تصويب رسيد. از آنجا كه امريكا و ايران از جولاي سال 2015 در نخستين توافق چندجانبه با هم به سر مي‌برند لذا امريكايي‌ها براي پايبندي به تعهد خود در قالب برجام چاره‌اي نداشتند جز آنكه بهانه‌هاي غيرهسته‌اي براي تشديد تحريم‌ها بر ايران بيابند لذا نام اين طرح به قانون مقابله با اقدامات بي‌ثبات‌كننده ايران- 2017، اختصاص يافت. اين طرح در مقطع فعلي قابليت اجرايي ندارد و براي آنكه به قانوني لازم الاجرا بدل شود بايد در مرحله بعد براي تاييد در صحن عمومي مجلس سنا و پس از آن در مجلس نمايندگان امريكا تصويب شود.
3 محور اصلي طرح جديد ضدايراني
محورهاي اين طرح چيست و چه تفاوتي با طرح‌هاي تحريمي پيشين ايالات متحده دارد؟ خبرگزاري فارس درباره جزييات اين طرح مي‌نويسد: طرح جديد سناتورها در صورت تبديل شدن به قانون، به طور كلي سه محور اصلي دارد: 1) تحريم‌هاي موشك بالستيك: كه اشخاص دخيل در برنامه موشكي بالستيك ايران و كساني كه با آنها داد و ستد دارند را هدف تحريم قرار مي‌دهد. 2) تحريم‌هاي جديد تروريسم: تحريم‌هايي مرتبط با تروريسم را عليه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي اعمال مي‌كند و به طور مشخص قوانيني عليه افرادي تدوين مي‌كند كه در حال حاضر به بهانه حمايت ادعايي ايران از «تروريسم» تحريم هستند. اين قانون رييس‌جمهور امريكا را ملزم مي‌كند به فاصله حداكثر 90 روز بعد از اجرايي شدن، تحريم‌هايي را عليه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و اشخاص خارجي كه جزو مقام‌ها، ماموران يا وابستگان اين سازمان هستند، اعمال كند. 3) اجراي تحريم تسليحاتي: رييس‌جمهور امريكا را ملزم مي‌سازد تا دارايي افراد و نهادهاي درگير در فعاليت‌هاي خاص مرتبط با تامين، فروش يا انتقال تسليحات منع شده و مواد مرتبط به مقصد يا از مقصد ايران را توقيف كند. به طور مشخص، طرح خواستار اعمال تحريم عليه افرادي است كه در فروش، تامين قطعه، تعمير و انتقال تانك، خودروي زرهي، تسليحات با كاليبر بالا، هواپيماهاي جنگي، بالگردهاي تهاجمي، كشتي، موشك و سامانه‌هاي موشكي به ايران، نقش‌آفرين باشند.
بلند‌تر شدن ديوار بي‌اعتمادي
نيويورك تايمز درباره اين طرح مي‌نويسد: كميته روابط خارجي سنا براي تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي عليه ايران سراغ فعاليت‌هاي منطقه‌اي تهران و البته مسائل حقوق بشري رفته و طرح جديد را بر اين پايه‌ها بنيان كرده است. البته زمان تصويب اين طرح در كميته روابط خارجي سنا اندكي عجيب است چرا كه اين طرح از مدت‌ها پيش مطرح شده اما تصويب آن مسكوت مانده بود و اكنون درست در روزهايي كه ايراني‌ها با مشاركت بسيار بالا و قابل توجه پاي صندوق‌هاي راي حاضر شده‌اند و براي دومين بار به مردي راي داده‌اند كه به دنبال اصلاحات در حوزه سياست داخلي و پويايي بيشتر در حوزه سياست خارجي است، اين طرح ضدايراني در كميته روابط خارجي سناي امريكا مهر تاييد دريافت مي‌كند. با توجه به اينكه اين راي تنها با سه راي مخالف در كميته روابط خارجي سنا روبه‌رو شده است به نظر مي‌رسد كه اوايل ماه آتي ميلادي نيز كار تاييد نهايي آن در سنا به پايان برسد. دونالد ترامپ در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي‌اش، توافق هسته‌اي با ايران را فاجعه‌اي خوانده بود كه به ايران جواز توليد سلاح اتمي در بلندمدت را مي‌دهد با اينهمه ترامپ از روزي كه به عنوان رييس‌جمهور ايالات متحده سوگند ياد كرده و به كاخ سفيد رسيده است در مسير برهم زدن توافق هسته‌اي گامي برنداشته است. در شرايطي كه وي دست به چنين اقدامي بزند ايران مي‌تواند به سرعت به حد و حدود برنامه اتمي سابق خود بازگردد. هنوز معلوم نيست كه طرحي كه در كميته روابط خارجي سنا تصويب شده است تا چه حد مي‌تواند تهديد‌كننده برنامه جامع اقدام مشترك باشد با اينهمه مي‌توان گفت كه تصويب چنين طرحي و تبديل شدن آن به يك قانون عملا بر حجم بي‌اعتمادي موجود ميان تهران- واشنگتن مي‌افزايد و اين در حالي است كه باراك اوباما رييس‌جمهور سابق ايالات متحده و جان كري وزير خارجه پيشين اين كشور اميدوار بودند كه توافق هسته‌اي بتواند بستري براي همكاري‌هاي بيشتر ايران و امريكا پس از قريب به 40 سال سكون در اين رابطه باشد. نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: نه ايران و نه ايالات متحده گامي هم براي قرار گرفتن در يك مسير مشترك برنمي‌دارند. در مسائل منطقه‌اي به عنوان نمونه، ايران همچنان از شخص بشار اسد در سوريه حمايت مي‌كند و دونالد ترامپ هم هيچ اقدامي براي نزديك شدن به تهران در منطقه انجام نمي‌دهد و نهايت حركت سياسي كه در اين خصوص انجام داده، ديدار از عربستان سعودي و تحسين كشوري بوده كه هيچگاه انتخابات آزاد در آن برگزار نشده و البته وضعيت حقوق بشري آن نيز به هيچ‌وجه قابل دفاع نيست.
هشدار جان كري: زمان مناسبي نيست
باب كوركر در سخنان روز پنجشنبه خود تاكيد كرده بود كه درخواست به تعويق افتادن راي‌گيري درباره تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران از سوي برخي از اعضا كميته صورت گرفته بود. اين عده اعتقاد داشتند كه تصويب اين تحريم‌ها در مقطع پيش از انتخابات رياست‌جمهوري ايران مي‌توانست به تضعيف جايگاه حسن روحاني، رييس‌جمهور منتهي شود. يكي از چهره‌هايي كه چنين درخواستي را مطرح كرده بود، جان كري بود. وزير خارجه سابق امريكا حتي در چند روز اخير خواسته بود كه طرح تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران فعلا از دستور كار كميته روابط خارجي سنا هم خارج شود. جان كري در چند سري توييتي كه منتشر كرده تاكيد كرده بود كه پس از انتخاب مجدد حسن روحاني، امكان هرگونه سوءبرداشت و سوءتفاهمي درباره اين تحريم‌ها وجود دارد و اكنون زمان مناسبي براي تشديد تحريم‌هاي ايران نيست. جان كري كه به قول خودش توفان توييتري در اين مورد را از يك روز قبل از راي‌گيري در كميته روابط خارجي سنا آغاز كرده بود در اين باره در حساب توييتري خود نوشت: كميته روابط خارجي سنا در شرايط اتخاذ تصميم بسيار مهمي است. من به تصميم‌هاي اين كميته احترام مي‌گذارم و شخص خودم 28 سال از زندگي‌ام را در اين كميته گذرانده‌ام. كميته روابط خارجي سنا دراين سال‌ها بحث‌هاي بسيار سازنده‌اي درباره ايران داشته‌اند. چه در حوزه وضع تحريم‌ها عليه تهران و چه در تحقيق و بررسي وضعيت برنامه هسته‌اي اين كشور. ما در اين كميته بحث‌هاي رفت و برگشتي بسيار خوبي داشته‌ايم و من از همه اين بحث‌هاي صورت گرفته تا به امروز استقبال مي‌كنم. اما به همكاران سابق و دوستانم در اين كميته توصيه مي‌كنم كه بدانند اكنون زمان به دقت بررسي كردن تمام جوانب و به دقت رفتار كردن است. درحال حاضر هم ابزارهاي بسياري براي اعمال فشار بر ايران در اختيار شماست. بايد مراقب ريسك‌هايي كه متوجه برجام است، باشيم. بايد مراقب نتايج رويارويي با يكديگر آن هم بدون هيچ گونه گفت‌وگو با هم باشيم. بايد بدانيم كه چگونه بايد هرحركتي را همراستا و در هماهنگي با متحدان اروپايي خود پيش ببريم. متحداني كه هم در گذشته و هم امروز همراهي با آنها يك ضرورت است.
با اينهمه تمام تلاش‌هاي جان كري براي متوقف كردن اعضاي كميته روابط خارجي سنا به بن‌بست خورد چرا كه بسياري از دموكرات‌هاي اين كميته هم به طرح جديد تحريمي ايران راي مثبت دادند. يكي از اين سناتورها به نام كاردين، پيروزي حسن روحاني در انتخابات ايران را راي مشوق‌كننده مي‌خواند اما مي‌گويد كه تشديد تحريم‌هاي غير هسته‌اي ايران يك ضرورت است. اين سناتور در اين خصوص مي‌گويد: اين طرح در مقطع فعلي بايد تاييد شود. جزييات اين طرح به گونه‌اي طراحي شده كه ناقض برنامه جامع اقدام مشترك نباشد. اينكه ايراني‌ها وارد يك توافق هسته‌اي با ما شده‌اند به اين معنا نيست كه مي‌توانند فعاليت‌هاي ثبات زدا در خاورميانه هم داشته باشند. (ادعاي واشنگتن درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران) در حالي كه تا چندماه ديگر توافق هسته‌اي ايران با 1+5 دو ساله مي‌شود، جمهوريخواهان هنوز و همچنان هم نسبت به اين توافق كه به نوعي ميراث باراك اوباما به حساب مي‌آيد، انتقاد دارند و نگراني‌هايي را نسبت به آن ابراز مي‌كنند. به عنوان نمونه سناتور جيم ريچ كه از گعده جمهوريخواهان است اعتقاد دارد كه مسائلي كه در طرح جديد به آنها اشاره شده اصولا بايد در توافق هسته‌اي قيد مي‌شدند. سناتورهاي حامي اين طرح در تمام اظهارنظرهاي خود در 24 ساعت گذشته تلاش كرده‌اند ميان ملت و دولت ايران تفاوت قايل شوند و ادعا مي‌كنند كه اين طرح براي تحت فشار قرار دادن دولتمران ايراني است و نه در مضيقه گذاشتن ملت ايران!
اصلاحات پيش از تاييد
درحالي كه پيش بيني مي‌شود طرح «قانون مقابله با اقدامات بي‌ثبات‌كننده ايران- 2017» در نهايت حمايت لازم براي تبديل شدن به طرحي لازم‌الاجرا را پيدا كند، المانيتور به نقل از برخي منابع مي‌گويد كه متن اين طرح پيش از تصويب در كميته روابط خارجي سنا، پاره‌اي از تعديل‌ها را تجربه كرده است. به گزارش اين رسانه امريكايي، قانونگذاران در طول هفته‌هاي گذشته جلسات متعددي با مقام‌هاي دولت سابق امريكا برگزار كرده و با آنها درباره تصويب اين طرح گفت‌وگو كرده‌اند. از جمله اين مقام‌ها آدام زوبين، معاون سابق وزير خزانه‌داري امريكاست كه چند روز پيش با نگارش يادداشتي خواستار ايجاد برخي تغييرات در متن طرح سناتورهاي امريكايي شده بود. باب كوركر، رييس‌كميته روابط خارجي سنا به المانيتور گفت: زوبين كسي است كه ما هميشه به او احترام گذاشته‌ايم؛ او به دفتر من آمده و ما رابطه بسيار نزديكي با او داريم. نظرمان اين بود كه برخي نكاتي كه او مطرح مي‌كرد، صحت ندارند، اما قطعا رفع كردن بعضي نكات وي مناسب بودند. از جمله تغييرات اعمال‌شده در متن اوليه، بند 8 طرح است. اين بند خواستار صدور گواهي‌اي بود مبني بر اينكه سازمان‌ها قبل از رفع تحريم به مدت 90 روز مشاركتي در برنامه موشك بالستيك ايران نخواهند داشت. در توافق هسته‌اي ايران و گروه 1+5 تحريم‌هاي سازمان ملل در زمينه برنامه موشكي ايران پس از هشت سال رفع مي‌شوند. نگراني برخي از كارشناسان اين بود كه قيد 90 روزه مطرح شده در طرح سنا به معني ايجاد شرايط جديد براي رفع تحريم‌ها است. اين بند در حال حاضر حذف و به جاي آن اين شرط قيد شده كه رييس‌جمهور امريكا رفتار موسسات تحريم‌شده را مورد بررسي قرار دهد. سناتوركاردين در اين باره به المانيتور گفت: احساس معماران برجام اين بود كه اين بند ممكن است به عنوان گذاشتن شرط اضافي براي اجراي اين توافق تفسير شود، بنابراين ما آن را حذف كرديم. موضوع ديگري كه محل اختلاف بود گسترش تحريم‌ها عليه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي بود. كوركر اصرار داشت كه اين طرح، سپاه را به عنوان سازمان تروريستي قلمداد نمي‌كند، در حالي كه استدلال برخي ديگر اين است كه تاثير عملي آن همين است. تام يودال، سناتور دموكرات اصلاحيه‌اي براي لغو اين بند پيشنهاد كرد، اما درخواست او با 17 راي مخالف و 4 راي موافق ناكام ماند. يودال، در كنار رند پال و جف مركلي، تنها سناتورهايي در كميته روابط خارجي بودند كه به طرح رأي مخالف دادند.
كنگره به دام دولت نيفتد
جن پساكي، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا در دولت باراك اوباما در يادداشتي انتقادي به تصميم كميته روابط خارجي سنا براي تشديد تحريم‌هاي ايران مي‌نويسد: درحالي كه دونالد ترامپ، براي نخستين‌بار با رهبران عضو ناتو در بروكسل ديدار مي‌كرد و خبرنگاران در واشنگتن نيز مشغول بررسي چند و چون تحقيقات درباره نقش روسيه در مسائل داخلي امريكا بودند، كميته روابط خارجي مجلس سنا در آرامش طرح جديدي را كه مي‌تواند برجام را در معرض خطر قرار دهد، تصويب كردند. مدافعان اين طرح ادعا مي‌كنند كه در سايه آن مي‌توانند با آنچه حمايت ايران از تروريسم مي‌خوانند مقابله كنند. به نظر مي‌رسد كه اين ادعاي بزرگي باشد. اعضاي كنگره مي‌خواهند با نقش بي‌ثبات‌كننده ايران (ادعاي واشنگتن) در منطقه مقابله كنند و به نظر آنها اين طرح نخستين ابزار مورد نياز آنها براي اين كار مي‌تواند باشد. با اين همه در عالم واقع به نظر مي‌رسد كه اين طرح چيزي بسيار كمتر از ادعاهاي سياسي درباره سخت‌گيري بر ايران در موضع‌گيري‌هاي شفاهي باشد. اما همزمان اين طرح ريسك بسيار بالايي براي برجام دارد و مي‌توان هم به ايران و هم به حاضران در توافق هسته‌اي بگويد كه امريكا به برجام پايبند نيست يا كمتر پايبند است. كاركرد اين طرح اين است كه با توجه به آنكه حمايت‌هاي هر دو جناح دموكرات و جمهوريخواه را در اختيار دارد مي‌تواند پوششي سياسي براي ادامه رويكردهاي ترامپ در خاورميانه باشد: سياستي كه بر اساس آن امريكا در كنار كشورهاي شوراي همكاري قرار مي‌گيرد و از ايران هم به عنوان دشمني هميشگي ياد خواهد كرد. هزينه اين طرح هم مي‌تواند هر چيزي باشد. در يكي از بندهاي اين طرح تلاش مي‌شود سپاه پاسداران انقلاب اسلامي به عنوان گروهي تروريستي معرفي شود و البته كه اين اقدام هم تنها جنبه سياسي دارد. در حال حاضر هم كمپاني‌ها و شركت‌هايي كه با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي كار مي‌كنند هم توسط امريكا تحريم مي‌شوند. لذا اين اقدام صرفا مي‌تواند جنبه تبليغاتي و نه اجرايي داشته باشد. يكي از پيام‌هايي كه تصويب اين طرح براي فضاي داخلي ايران دارد اين است كه امريكا همچنان كشوري غيرقابل اعتماد براي تهران است. از سوي ديگر با اين طرح جان سربازان امريكايي در منطقه هم به خطر مي‌افتد. يكي از فرماندهان نظامي بازنشسته امريكايي كه در جنگ افغانستان و عراق هم حضور داشته اخيرا در اين باره مي‌نويسد: ما در حال مبارزه با داعش در عراق هستيم و در اين مسير در كنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران كه آنها نيز در عراق با داعش مبارزه مي‌كنند، قرار داريم. اين طرح مي‌تواند براي اين هدف ما در عراق و همچنين جان نظامي‌هاي ما در اين كشور خطرناك باشد. يكي ديگر از پيام‌هاي اين طرح براي متحدان ما در اروپا و همچنين كساني كه در حصول به توافق هسته‌اي كنار ما ايستادند اين خواهد بود كه امريكا نمي‌خواهد از فرصت به وجود آمده در سايه برجام براي همكاري با ايران در حوزه‌هاي غيرهسته‌اي استفاده كند. بسياري از معماران توافق هسته‌اي با ايران اعتقاد دارند كه تلاش‌هاي دولت جديد امريكا براي مقابله با تهران مي‌تواند ايالات متحده را در منطقه منزوي كند و نه ايران را. اين در حالي است كه برنامه هسته‌اي ايران همواره از ظرفيت بازگشت به عقب برخوردار است. امريكايي‌ها نبايد فراموش كنند كه تا همين دو سال قبل برنامه اتمي ايران دو تا سه ماه تا توليد بمب فاصله داشت و اين در حالي است كه در نتيجه برجام، اين برنامه تحت نظارت‌هاي شديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار گرفته است. (ايران هرگونه تلاش براي جنبه تسليحاتي بخشيدن به برنامه هسته‌اي خود را تكذيب كرده و پرونده پ‌ام دي نيز براساس نبود مدارك كافي براي ادعاي غرب در خصوص جنبه‌هاي نظامي برنامه هسته‌اي ايران مختومه اعلام شد) .حتي رييس‌جمهور امريكا، نيز كمتر از 10 روز پيش با تمديد توقف تحريم‌هاي هسته‌اي ايران اعتراف كرد كه تهران به تعهدات خود در سايه برجام پايبند بوده است. به همين دليل است كه سناتورها براي تطبيق دادن تحريم‌ها به گونه‌اي كه ناقض برجام نباشد، وقت بسياري را هزينه كردند. همان‌گونه كه معاون سابق وزيرخارجه وندي شرمن اخيرا درباره آينده برجام گفتند بايد ديد كه چرا بايد جان برجام را به خاطر طرحي به خطر بيندازيم كه هيچ فايده‌اي ندارد جز آنكه توافق هسته‌اي را تهديد كند؟ ايران به تازگي رييس‌جمهوري را براي بار دوم برگزيده است كه از رابطه با بسياري از متحدان ما استقبال مي‌كند و در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي نيز گفته است كه ايران مي‌تواند تحت شرايطي براي از ميان برداشتن تحريم‌هاي غيرهسته‌اي نيز وارد عمل شود. تصويب اين طرح يك پيام مشخص و واضح براي ايران و ساير اعضاي توافق هسته‌اي دارد و آن هم اين است كه امريكا علاقه‌اي به رويكردهاي ديپلماتيك دو و چندجانبه به گونه‌اي كه با ايران طي شد، ندارد. كنگره بايد پيش از حمايت از طرحي كه گوياي يك رويكرد واحد سياست خارجي از سوي ايران نيست، فكر كند. طرحي كه جايگاه كاخ سفيد در استقبال از مواجهه با تهران را نشان مي‌دهد. توافق هسته‌اي به نفع امنيت ملي امريكا و به نفع امنيت منطقه است. در زماني كه ايراني‌ها به وضوح در جريان انتخابات خود اعلام مي‌كنند به دنبال حل ديپلماتيك مشكلات با جهان هستند كنگره بايد مراقب باشد به دام انزواگرايي نيفتد كه دولت ترامپ آن را جست‌وجو مي‌كند.