محبوبه ناطق: یافتن فناوری‌هایی که مصرف آب کمتری برای کارخانه‌های فولاد و به طور کلی کارخانه‌های ذوب داشته باشند، یکی از آرزوهای بزرگ فعالان این بخش است، به‌ویژه برای کشورهایی با اقلیم خشک و کم آب مثل ایران که دست بر قضا از ذخایر بسیار خوب معدنی نیز بهره‌مند است.

از طرف دیگر برخی شرکت‌های دارنده فناوری‌های ذوب در دنیا با استفاده از این نیاز ادعاهایی مبنی بر دست یافتن به فناوری‌های جدید با هدف کاهش مصرف آب دارند ولی در عمل چیزی که شاهد آن هستیم خیلی به واقعیت نزدیک نیست. سال‌هاست فناوری تولید فولاد و ذوب‌های مختلف با کمترین تغییرات وجود دارند و تغییرات ماهوی چندانی پیدا نکرده‌اند. رضا زائر حیدری، تحلیلگر بازار فولاد و مواد اولیه است و شرکتی را در استرالیا مدیریت می‌کند و با موسسه Platts همکاری دارد.‌این کارشناس بازار فولاد و مواد اولیه پلتس چند سالی است در رده‌های شغلی مختلف برای کارخانه‌های فولادی ازجمله ذوب‌آهن اصفهان در ایران به ارائه تجربه‌های خود، پرداخته و حالا از هزاران کیلومتر آن طرف‌تر پاسخگوی پرسش‌های ما در این زمینه است.

آقای زائر حیدری از فناوری‌هایی صنایع معدنی که ویژه مناطق خشک و کم آب طراحی شدند. می‌توانید اطلاعاتی در اختیار ما بگذارید؟
معرفی فناوری‌ها به بخش معدن و صنایع معدنی بسیار وسوسه‌انگیز است. به نظر من یک گزارش از نحوه مقابله استرالیا با مشکلات کم آبی به عنوان یک الگو می‌توانید داشته باشید.در این زمینه با یک شرکت آلمانی که در نمایشگاه ایران کان مین ۲۰۱۶ حضور داشت و چنین ادعایی را مطرح کرد، گفت‌وگو کردیم اما اطلاعاتی را در اختیار ما قرار نداد.فکر نمی‌کنم مشکل اصلی ایران پرزنت‌های امریکایی باشد. مشکل اصلی ایران جذب سرمایه‌گذاری خارجی یا افزایش GDP هم نیست. مشکل اصلی ایران، «آب» و چالش‌های مهندسی برای تامین نیاز کشور به آب است. وقتی به خانه می‌رویم و می‌بینیم آب قطع شده یا رادیو اعلام می‌کند که آب قرار است قطع شود مهم‌ترین کاری که از دست ما بر می‌آید فقط ذخیره یا تامین آب خواهد بود.‌ در سال‌های ۱۹۹۸ به بعد ولایت کانگوروها (استرالیا) میزان بارندگی کم شد و آنها متوجه شدند که در بعضی از نقاط، سطح آب‌های زیرزمینی در حال پایین رفتن است (به طور نمونه چند سانتی‌متر) به همین دلیل به فکر افتاده و در مدت حدود ۵ سال تعداد زیادی سیستم نمک‌زدایی در کنار دریا و شهرک‌های صنعتی نصب کردند.‌ تا جایی که در بعضی شهرهای واقعا بزرگ تا ۳۳ درصد از آب شهری با هزینه‌های زیاد از طریق آب دریا تامین می‌شود، برای اینکه فشار به منابع زیرزمینی کاهش پیدا کند.‌درحال‌حاضر شهر آدلاید (که دوستان از کارتون مهاجران به یاد دارند) ۵۰ درصد از آب مورد نیازش را می‌تواند از دریا تامین کند. اینکه بین آب دریا و آب‌های سطحی سوئیچ کنند بستگی به سطح آب‌های زیرزمینی دارد. در واقع اجازه نمی‌دهند حتی یک سانتی‌متر آب‌های زیرزمینی کاهش پیدا کند.

یعنی شما معتقدید نخست باید مصارف دیگر را کنترل و مدیریت کرد و بعد به صنایع رسید؟
در ایران متاسفانه به مسئله آب توجه نمی‌شود. تنها کسی که این مسئله را جدی می‌گیرد فقط پروفسور کردوانی است که خداحفظش کند. در استرالیا هم مانند پروفسور کردوانی، خانمی است که مدیر پروژه‌ای به نام Water For Ever است و روی لباسش هم نوشته شده و خودش سخنرانی و ارتباط با مدارس را انجام می‌دهد. او در قالب یک پروژه که ۳ بخش دارد، کاهش مصرف آب، افزایش ریسایکلینگ و افزایش منابع جدید را مورد بررسی قرار می‌دهد و به نظر می‌رسد تا به حال موفق بوده است.علامت پروژه، یک قورباغه، یک برگ و قطره‌های آب است و افرادی که با پروژه همکاری می‌کنند این علامت را دارند.‌ بخش اصلی پروژه صدها هزار یونیت نمک‌زدایی است که بخش زیادی از آب مصرفی شهرها را تامین می‌کند. «آب» از هر چیز دیگری در دنیا مهم‌تر است. با این حال معرفی فناوری‌ها به بخش معدن و صنایع معدنی بسیار وسوسه‌انگیز است. وزیر صنعت، معدن و تجارت هم به تازگی گفته بود که در صنایع اصفهان آب زیادی مصرف می‌شود.اکنون تنها راهکاری که به نظر می‌رسد استفاده از پساب و فاضلاب خانگی، خریداری این پساب و قبول هزینه اجرای سیستم یکپارچه فاضلاب شهری از سوی صنایع معدنی است. من در ایران نیستم ولی به‌طور مشخص می‌دانم که آب در ایران به سمت فاجعه حرکت می‌کند.به همین دلیل معرفی فناوری‌هایی که شما هم در گروه استیل پرایس به آن اشاره کردید، می‌تواند به آنها کمک کند.

باید گفت درباره آب ۳ راهکار همزمان وجود دارد:
الف: مصرف آب باید کاهش پیدا کند. چگونه؟‌ در هنگام طراحی باید به این موضوع توجه شود.‌ به طور نمونه در ایران برای تولید کنسانتره از آب استفاده می‌شود در حالی که می‌توان بدون آب این کار را کرد یا از برج‌های خنک‌کننده استفاده کرد. در مصارف خانگی نیز کولرهای آبی، قاتل آب هستند. سیستم‌های آبیاری و خیلی چیزهای دیگر نیز در بخش کشاورزی به شدت آب را هدر می‌دهند.
ب: آب باید ریسایکل شود. آب ریسایکل شده بیشتر استفاده صنعتی می‌شود چون هنوز امکان جداسازی اقتصادی داروهای موجود در آب‌های پساب وجود ندارد. سومین کاری که باید انجام داد ایجاد منابع جدید به جز منابع سطحی و زیرزمینی است.‌ مهم‌ترین آن نمک‌زدایی آب دریاست و همچنین باروری ابرها یعنی استفاده از آب موجود در آسمان.‌

آن فناوری که آلمانی‌های شرکت‌کننده در نمایشگاه مدعی آن بودند اصولا وجود دارد؟
بله. در صنایع، آب را بیشتر برای کنترل حرارت استفاده می‌کنند مانند کولینگ تاورها اما امکان استفاده از روش‌های دیگر هم وجود دارد.‌این کار هم دارد انجام می‌شود. بحث انتقال آب دریای عمان به گل‌گهر، چادرملو، مس سرچشمه و.... را هم شنیده‌ایم.به نظر من این‌کار سرعت بیشتری باید داشته باشد و بحث شرکت‌ها هم نیست بلکه یک پروژه ملی است اما در کل باید گفت به عنوان یک اصل یا خط قرمز، سطح آب زیرزمینی نباید پایین برود حتی یک سانتی‌متر.

چگونه می‌توانیم مسئولان را روی مسئله آب حساس کنیم؟
آب ساختمان‌شان را قطع کنید. تعارف که نداریم.

راه‌حل خوبی است!
برای من این موضوع بسیار عجیب بود که استرالیایی‌ها با وجود منابع آب بسیار زیاد، بخش زیادی از آب مورد نیاز خود را از دریا تامین می‌کنند. به طور نمونه در آدلاید ۵۰ درصد آب از دریا تامین می‌شود.‌ در شهرهای دیگر هم حدود ۳۰درصد چون اجازه نمی‌دهند که آب‌های زیرزمینی کاهش یابد.

هزینه آب شیرین‌کن‌ها بالاست. آیا این فناوری را به راحتی به ایران می‌دهند؟
اگر آب نباشد، ۵۵ میلیون تن فولاد هیچ ارزشی ندارد همینطور یک میلیون خودرو. شرایط ایران با همه کشورها متفاوت است، بیش از هر کشوری در این زمینه باید سرمایه‌گذاری کند و بیش از همه در بخش کشاورزی و صنایع. این یک آب شیرین‌کن جدید است که از اسمز معکوس استفاده می‌کند و انرژی کمی نسبت به آب‌شیرین‌کن‌های قدیمی مصرف می‌کند.‌ این آب شیرین کن برای شیرین کردن آب در وسط کویر استفاده می‌شود چون منابع آب زیرزمینی هم شور است. آب‌های زیرزمینی هم به‌تدریج شور می‌شوند و این موضوع خاک را از بین می‌برد.‌ دستگاه‌هایی وجود دارد که ویژه حفر چاه و کف‌شکنی برای دسترسی به عمق بیشتر است.‌ در حالی که نباید از یک عمقی از چاه پایین‌تر رفت.کف شکنی چاه‌ها کاری است که هر سال درباره صدها و هزاران چاه در ایران انجام می‌شود و در هر دشتی متفاوت است.‌ وقتی آب زیرزمین خارج شود زمین فروکش می‌کند. فکر کنید وقتی وارد خانه می‌شوید آب نداشته باشید. در آن صورت نه به تلویزیون نیاز دارید، نه به یخچال و نه به اجاق گاز. مسئله اصلی فقط آب است.
بسیار متشکرم. موفق باشید.