بسیاری از ما یا به شکل سنتی و یا بصورت آکادمیک آواز های محلی و ملی خود را به خوبی می شناسیم اما هرگز به خود زحمت نداده ایم که تحقیقی در باره دلیل نامگذاری آنها داشته باشیم.
حال در این آشفته بازار موسیقی ، زحمات امثال محسن پور که تعدادشان از انگشتان دست تجاوز نمی کند، کاری بسیار دشوار و تا حد زیادی غیر ممکن است.هنرمند دلسوخته ای که دمی از تحقیق، دانستن ، آموختن و آموزش دادن دست نکشید و هیچ مانعی حتی معلولیت جسمی سد راهش نشد.
استاد محسن پوردر یکم اسفند 1324 خورشیدی در روستای قادیکلا از توابع قائم شهر زاده شد و از چهارسالگی به علت بیماری بیناییش را برای همیشه از دست داد.
در همان سنین تصمیم به فراگیری موسیقی گرفت و توسط پدرش با نواختن نی لبک و بعدها 'لله وا' (نی محلی) آشنا شد. او همواره موسیقی را نیمه گمشده خود می دانست و نابینایی هرگز در اراده آهنینش تاثیر نگذاشته و خللی در راه و هدف سترگش ایجاد نکرد.
در سال 1344 به ویولن روی آورد و دوره چهارجلدی هنرستان از روح الله خالقی و ردیف ابوالحسن صبا را نزد استادان این ساز نواخت. در سال 1352 به عنوان عضو گروه موسیقی محلی در رادیو ساری به فعالیت پرداخت.
در سال 1354 به ارکستر ملی فرهنگ و هنر مازندران پیوست و در سال 1356 به پیشنهاد واحد موسیقی اداره کل فرهنگ و هنر مازندران سرپرستی گروه موسیقی محلی این اداره کل را به عهده گرفت که این فعالیت وی تا 1357 پیش از انقلاب اسلامی ادامه داشت.
در سال 1367 گروه 'شواش' را بنیان نهاد که نتیجه این اقدام برگزاری چندین کنسرت و انتشار چند آلبوم از قبیل 'ابر بیته هوار'، 'مازرونی حال'، 'آفتاب ته'، 'استاره سو'، 'شوار'، 'بهارمونا'، 'بهارته'، 'ماه تی تی'، 'دودوکتکا' و... بوده است.
این هنرمند فقید در کنار ساخت، تنظیم، بازسازی و اجرای آهنگ های محلی، پژوهش های گوناگونی را انجام داد که به همت انجمن موسیقی ایران در قالب 6 کاست و یک آلبوم انتشار یافت.
این استاد در سال 1362 یک نهاد مستقل با عنوان 'فرهنگخانه مازندران' تاسیس کرد که هم اینک نیز مرکزی معتبر برای آموزش سازهای ملی و محلی مازندرانی و پژوهش های گوناگون در این زمینه است.
تربیت صدها هنرجو که شماری از آنان به عنوان استاد به تدریس موسیقی اشتغال دارند، برگزاری کنسرت ها، همایش ها، جشنواره ها و یادواره های شعر و موسیقی مازندران، یاری رساندن به پژوهشگران در گردآوری فرهنگ بومی استان و نیز انتشار چندین کتاب، ثمره راه اندازی این مرکز فرهنگی هنری است.
همچنین گفته می شود که فرهنگخانه مازندران نخستین آموزشگاه موسیقی است که پس از انقلاب اسلامی در کشور تاسیس شد.
**محسن پور از زبان خودش**
استاد محسن پور در باره آشنایی با موسیقی و تاثیر عمیق آن بر روح جانش می گوید: در یک شب سرد زمستانی در حالی که کمتر از 10سال از سنم می گذشت با خانواده ام در اتاق دود گرفته و کوچکی کنار اجاق نشسته بودم و به صدای سوختن هیزم گوش می دادم که که ناگهان احساس کردم پدرم شی ای را به دهان برده و مشغول نواختن آن شد.
وی ادامه داد: مسحور این صدای موسیقی شدم و احساس کردم که روح و جانم را تسخیر کرده. ضمن لذت، وحشت کردم زیرا صدای موسیقی مذکور هم برایم وهم انگیز بود هم زلال و نورانی ، هم دور بود، هم نزدیک ، هم آشنا بود و هم نا آشنا.
زنده یاد محسن پور اضافه کرد: بیاد دارم که در آن لحظه سر بر زانوی پدرم نهادم. پدر ساز را بر روی زمین گذاشت و من بی درنگ آن را برداشتم و به دهان بردم اما نتوانستم صدای زیبایی که شنیده بودم از آن بیرون بیاورم. بعدها پی بردم که آن ساز للۀ وا Laleva نام دارد.
او افزود: اگر چه بعدها نواختن این ساز را آموختم اما هرگز نتوانستم صدایی را که از ساز پدرم شنیده بودم، بنوازم.
اسطوره موسیقی مازندران به تجربه اندوزی در این هنر تاکید دارد و می افزاید: سرچشمه واقعی این هنر همان جوشش ها و کنش و واکنش های درونی نغمه پرداز است که جاری می شود تا تجربه ای را ببار بنشاند.
وی همچنین یاد آور شد: نغمه پرداز برای نغمه آفرینی از درون خود مایه می گیرد و نغمات پنهان در طبیعت را آشکار می سازد.
او به نقد و بررسی آثار و دستاوردهای تجربه شده گذشتگان و کشف شایستگی ها و جوهره بالنده آن به عنوان پشتوانه ذهنی و مبنا قرار دادن آن برای ساختن بسترهای تازه تاکید دارد.
**موسیقی مازندرانی به روایت محسن پور**
محسن پور درباره موسیقی نواحی اعتقاد دارد که کنش و واکنش های اجتماعی نواحی گوناگون کشور مانند تغییرات در شیوه تولید و کم رنگ و حتی بی رنگ شدن سنت های پیشین برروی موسیقی مناطق نیز اثر گذاشته و در نتیجه کارایی خود را از دست داده است.
این استاد اعتقاد دارد که موسیقی مازندران با توجه به پیشینه تاریخی قوم ساکن در منطقه، وسعت جغرافیایی و طبیعت زیبا و متنوع از گستره و واریته های مختلفی برخوردار است.
هنرمند فقید می افزاید: موسیقی محلی اگر چه شخصیت، هویت خاص و حال و هوای ویژه منطقه ای را دارد اما هسته آن در بستر موسیقی ملی است و از این رو به رغم تفاوت ها، وجوه مشابه زیادی با موسیقی ملی دارد.
استاد فقید ، موسیقی محلی مازندران را شامل دو بخش موسیقی آوازی و موسیقی سازی دانسته و می گوید: موسیقی آوازی شامل 'امیری'، 'طالبا'، 'کیجا جان' که در روستاهای شرق استان به 'رز مقوم'Rez Meghoom (مقام های ریز) نامیده می شود، است.
وی از 'آق ننه'، 'همدم جان'، 'غریبی یار'، 'طیبه جان'، 'حقانی'، 'حیدر بیگ و صنم بر'، 'رعنا و نجما'، 'گره سری'(لالایی)، 'نواجش'، 'هرایی'، 'ولگه سری' و 'نوروز خوانی' نیز به عنوان موسیقی آوازی یاد کرد.
او موسیقی سازی را شامل دو بخش دانست و گفت: بخش نخست عبارتند از موسیقی چوپانی مانند 'غریب حال'، 'مش حال'، 'دنباله مش حال'، 'کمر سری'، 'زاری حال'، 'شترحال، 'کیجاکرچال'و غیره عموما با لله وا (نی محلی) نواخته می شود.
وی افزود'بخش دیگر موسیقی سازی از قبیل 'پیش نوازی'، ' یک چوبه'، 'دو چوبه'، 'سه چوبه'، 'ترکمونی'، 'روونی' و غیره با سرنا و نقاره اجرا می شود.
**محسن پور به روایت هنرمندان**
استاد احمد محسن پور بخشی از خاطرات پیشکسوتان موسیقی در مازندران و حتی خارج از استان را بخود اختصاص داده و با اعتقاد بر اینکه این هنرمند فقید به حق شناسنامه موسیقی نواحی مازندران بوده است به حفظ و نگهداری آثار شنیداری و پژوهش های او تاکید دارند.
بعضی او را 'عمو'، برخی 'احمد' و تعدادی 'احمد جان' و ... خطاب می کردند اما با هر نام و عنوانی، همگی اعتقاد دارند که زحمات او باید در پژوهش سرایی حفظ شود و برای نسل های آتی به یادگار بماند.
استاد ابوالحسن خوشرو کارشناس و خواننده موسیقی مازندرانی از محسن پور به عنوان یک پدیده تکرار نشدنی یاد کرد و افزود: نابینایی و ضعف جسمانی هرگز در فعالیت های او تاثیر نگذاشت و همواره یک سر و گردن بالا تر از همکارانش بود.
وی اقتدار در شیوه مدیریت زنده یاد محسن پور را از دیگر ویژگی های بارز او دانست و افزود: این استاد فقید در کنار انضباط و مقررات کاری، بسیار مهربان و سرشار از حسن نیت بود.
کارشناس 70 ساله موسیقی با بیان اینکه بخل و حسد در زندگی هنری و اجتماعی استاد محسن پور جایگاهی نداشت، خاطر نشان کرد: آنچه که در اثر سال ها زحمت و مرارت فراگرفته بود، به راحتی به علاقه مندان می آموخت و پرورش هنرمندان مستعد را برای خود یک وظیفه می دانست.
این استاد موسیقی تصریح کرد: آنچه محسن پور فقید و خستگی ناپذیر به راحتی در اختیار ما گذاشته، گنجینه گرانبهایی است که از یک عمر زحمت و پژوهش ایشان به دست آمده و ما موظفیم که در حفظ و انتقال آن به جوانان بکوشیم.
استاد عسگری آقاجانیان میری کارشناس، پژوهشگر و مدرس آواز گفت: زنده یاد محسن پور در ابعاد گوناگون هنر بومی و منطقه ای زحمات فراوانی کشید و در راستای احیای موسیقی مقامی مازندران برای بسیاری از قطعات بازخوانی یا فرم بندی جدیدی ارائه کرد .
وی فعالیت در پرورش جوانان و هنرجویان، ارکستر بندی مناسب و جدید موسیقی مازندران و اشاعه و معرفی این هنر را از زحمات این هنرمند فقید دانست و گفت: تلفیق این موسیقی با هنر نمایشی از جمله تصمیمات این استان بود که نتوانست به سرانجام برساند.
این استاد دانشگاه به حفظ و نگهداری آثار محسن پور به عنوان یک سرمایه فرهنگی استان و کشور تاکید کرد و گفت: دستاوردهای این استاد فقید برای پژوهشگران و علاقه مندان به این هنر یک مرجع معتبر است.
وی خاموشی محسن پور را ضایعه ای اسف بار و غیرقابل جبران ارزیابی کرد و همت و تلاش در ثبت و ضبط نغمات، آموزش موسیقی بومی و بیش از سه دهه فعالیت مستمر در حفظ و اشاعه موسیقی مازندران را از خدمات ارزنده این استاد دانست.
استاد آقاجانیان پژوهشگر و مدرس آواز، محسن پور را در بقا وترویج موسیقی مازندرانی بسیار تاثیر گذار دانسته و می افزاید: این هنرمند فقید برای شناساندن این نوع از موسیقی زحمات طاقت فرسایی کشیده است.
این نویسنده با اعتقاد بر اینکه موسیقی محلی مازندرانی در سی چهل سال اخیر بارها و بارها توسط استاد محسن پور احیا شد، به تبیین زحمات این هنرمند فقید توسط هنرمندان و پژوهشگران تاکید کرد و از آنان خواست تا راه او را همواره ادامه دهند.
وی بیگانگی جوانان با سازهای ملی را از مشکلات عرصه موسیقی در کشور دانست و افزود: استاد محسن پور حتی المقدور سعی کرد که این بیگانگی در باره جوانان مازندرانی با سازهای بومی اتفاق نیفتد.
جهانگیر نصر اشرفی پژوهشگر موسیقی نواحی کشور نیز از محسن پور به عنوان شخصیت منحصر به فرد یاد کرد و گفت: او مرجع معتبری برای پژوهش در این هنر است.
وی با اشاره به اینکه همه گروه های موسیقی مازندران به نحوی پرورش یافته او هستند، گفت: تمام کسانیکه قصد پژوهش در موسیقی مازندران و بخشی بزرگ از موسیقی شمال البرز و استر آباد و شرق گیلان را دارند لاجرم باید از دانش او بهره ببرند.
اشرفی به تسلط محسن پور در موسیقی آوازی اشاره و خاطر نشان کرد: او یکی از راویان ردیف های آواز ایران نیز بود.
هوشنگ جاوید دیگر پژوهشگر موسیقی نواحی، نبود محسن پور را ضایعه بزرگی برای موسیقی کشور بویژه مازندران دانست و گفت:کمتر کسی برای احیای موسیقی نواحی کشور به اندازه او زحمت کشیده است.
او یاد آور شد: این استاد بی بدیل با فعالیت هایی در زمینه پژوهش، آموزش، اجرا و بویژه تاسیس فرهنگخانه مازندران کاری سترگ در جهت احیا و ماندگاری موسیقی مازندران انجام داد.
جاوید با اشاره به اینکه محسن پور همه ابعاد موسیقی مازندران را آشکار کرد، گفت: فعالیت های وی بویژه پس از انقلاب اسلامی موجب شد تا موسیقی تبری در کشور بهتر و بیشتر شناخته شود.
بهزاد مقوم مدرس ویولن و پژوهشگر موسیقی سابقه آشنایی خود با استاد محسن پور را بیش از 20سال عنوان کرد و گفت: نخستین بار برای پژوهشی که در موسیقی مازندرانی داشتم در فرهنگخانه خدمت ایشان رسیدم و پس از شنیدن سخنانش، به نظرم منبعی از ذخایر فرهنگی آمد که هرچه از آن برداشت کنند، پایان نمی یابد.
او با اشاره به اینکه تاسیس کانون پیشکسوتان موسیقی مازندران سعادتی را نصیبم کرد که نشست های پی در پی با ایشان داشته باشم و از وجودشان بهره ببرم، اضافه کرد: استاد بسیار کم حرف بود و تا ضرورت ایجاب نمی کرد سخن نمی گفت اما همین اندک گویی او نیز منبع فیض برای من بود.
وی با بیان اینکه تدریس ویولن در فرهنگخانه مازندران توفیقی مضاعف را برایم پیش آورد تا بیشتر خدمت ایشان برسم، گفت: هرگز چهره او را بدون لبخند ندیدم.
مقوم نشناختن استاد محسن پور و سایر بزرگان موسیقی مازندران را بویژه برای اهالی این استان یک ضعف فرهنگی دانست و افزود: متاسفانه رسانه های محلی در احیا و معرفی این مشاهیر کم کاری کرده اند.
وی با اشاره به اشتهار این بزرگان در بین هنرمندان کشور، گفت: اختصاص ویژه نامه در روزنامه ها و هفته نامه های محلی در باره زندگی فردی و اجتماعی و انعکاس فعالیت های فرهنگی هنری مشاهیر استان،گذشته از افزایش چشمگیر مخاطبان در شناخت جوانان با این مفاخر تاثیر بسزایی دارد.
این مدرس ویولن با اشاره به ساحت ارزشمند موسیقی در باور محسن پور افزود: این استاد به رغم تمام مشکلات و موانع که عموما سد راه اهالی موسیقی است، این هنر را به میراثی معنوی و ماندگار بدل کرده است و آثار برجای مانده از ایشان، به عنوان گنجینه ای هنری در تاریخ مازندران ماندگار خواهد بود.
روانشاد احمد محسن پور آهنگ ساز، موسیقیدان، نوازنده برجسته کمانچه و سرپرست گروه موسیقی شواش پس از تحمل یک دوره بیماری در سی ام دی 1394 درگذشت. مراسم نخستین سالگرد این استاد بزرگ قرار بود دی ماه سال گذشته برگزار شود که به دلیل درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به فردا پنجشنبه هفتم اردیبهشت ماه موکول شد.
خبرنگار: زهره کرمی**انتشار دهنده:سید محسن حسن نیا
7330/1899
نظر شما