با این حال برخلاف اروپای غربی، در کشورهای آسیایی توسعه صنعت پتروشیمی زودتر از توسعه صنعت پالایشگاهی صورت گرفت که اخیراً با رشد اقتصادی سریع در این مناطق و ضرورت تطابق تولید انرژی و خوراک اولیه پتروشیمی، تصمیم به تجمیع صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی به وجود آمده است. شاید سوال شود، چرا این تجمیع در آمریکا صورت نگرفته است که باید گفت یکی از دلایلی که طرح تجمیع در ایالات‌متحده کمتر مورد توجه قرار گرفته، در دسترس بودن و ارزان بودن گاز اتان برای تولید اتیلن است و این موضوع، دقیقاً همان اتفاقی است که در ایران نیز رخ داده است. با این حال شرکت‌های موجود در آمریکا سعی دارند با بهینه‌سازی عملیات تولید و حفظ موقعیت بازار، سود خود را حفظ کنند و به دنبال تجمیع کارخانه‌های پالایشگاه و پتروشیمی هستند که باعث افزایش سود می‌شود.

فناوری پتروپالایشگاه

کشورهای پیشرفته حوزه صنعت نفت با همکاری شرکت‌های بین‌المللی صاحب فناوری پتروپالایشگاه، بخصوص در ده سال اخیر، تجربه‌های موفقی در ساخت و بهره‌برداری از پتروپالایشگاه‌ها در سطح دنیا داشته‌اند. همچنین قراردادهای مختلفی برای احداث واحدهای مشابه در سال‌های آینده منعقد شده که می‌تواند تأثیر زیادی در اقتصاد کشورها و شرکت‌های مالک داشته باشد.

برای آشنایی بیشتر با مفهوم پتروپالایشگاه و میزان اقبال بین‌المللی نسبت به توسعه این واحدها، نمونه‌های موفق اجرا شده در هند، غرب آسیا و شرق آسیا بررسی می‌شود. همچنین میزان سرمایه‌گذاری و نوع عملیات فنی صورت گرفته برای تشکیل یک پتروپالایشگاه ذکر شده است.

غرب و آسیا

بررسی موارد پتروپالایشگاهی در غرب آسیا می‌تواند به فهم درست از جهت‌گیری منطقه برای تولید محصولات هدف کمک کند. همچنین مسیر توسعه صنایع نفت و گاز منطقه و میزان سرمایه‌گذاری‌ انجام‌شده را نشان خواهد داد.

بررسی موارد پتروپالایشگاهی در شرق آسیا نیز می‌تواند نشان دهد تولیدکنندگان، بازارها و سرمایه‌گذاران صنعت نفت و گاز در چه جهتی این صنعت را توسعه می‌دهند.

بازار پتروشیمی را دست‌کم نگیرید

همان‌طور که در نمونه‌های فوق مشاهده شد، اکثر قریب به اتفاق پروژه‌های پایین‌دستی و میان‌دستی صنعت نفت و گاز به جای این که به سمت احداث پالایشگاه یا پتروشیمی برود، به سمت احداث پتروپالایشگاه سوق پیدا کرده است. حتی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌هایی که از قبل به صورت منفرد تأسیس شده بودند، در حال تبدیل به مجموعه‌های پتروپالایشگاهی هستند.

می‌توان نتیجه گرفت که کشورهای صاحب مخازن نفت و گاز در منطقه، در کنار صادرات نفت خام، با جدیت به دنبال توسعه زیرساخت‌ها و صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی هستند. همچنین کشورهای شرق آسیا با وجود این که از ذخایر چندانی برخوردار نیستند، اما با واردکردن نفت و LNG از کشورهای دیگر به یکی از بزرگ ترین مراکز صنعت نفت دنیا تبدیل شده‌اند.

وجود بازار رو به رشد محصولات پتروشیمی و نیز برتری اقتصادی پتروپالایشگاه نسبت به پالایشگاه و پتروشیمی جدا، از دلایل مهم این انتخاب توسط شرکت‌های مختلف است.

چنانچه ایران در جهت توسعه صنعت نفت از رقیبان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود در رقابت برای تصاحب بازارهای موجود فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی بازماند و همگام با کشورهای پیشرفته جهان در جهت توسعه صنایع نفت و گاز پیش نرود، طبق قوانین حاکم بر بازار جهانی، شاهد نزول جایگاه خود در رقابت جهانی نفت و مشتقات خواهد بود و این خود باعث تضعیف صنعت نفت کشور و در نتیجه سست شدن پایه‌های اقتصاد در آینده نزدیک می‌شود و در نتیجه، صنعت نفت ایران با قدمت زیادی که دارد، آسیب‌های جبران‌ناپذیری در بازار جهانی خواهد دید.

بزرگترین مجموعه پالایشی و پتروشیمی

پالایشگاه جام‌نگر، بزرگ‌ترین مجموعه پالایشی و پتروشیمی دنیاست که در هند قرار دارد. ظرفیت آن بالغ بر یک میلیون و 240 هزار بشکه در روز است و محصولات آن شامل فرآورده‌های نفتی و مواد شیمیایی است. وجود این مجموعه عظیم پتروپالایشگاهی در هند، نشان‌دهنده توجه ویژه مسئولان و شرکت‌های فعال اقتصادی هند به موضوع پتروپالایشگاه‌هاست.

براساس پیش‌بینی‌ها، تقاضای پلیمر در هند در بازه 2012 تا 2017 نزدیک به 10 درصد افزایش خواهد داشت. تأمین 10 درصد تقاضای مازاد می‌تواند با افزایش ظرفیت یا احداث پتروشیمی‌های جدید در هند انجام پذیرد، اما گزینه دیگری که پیش روی هند قرار دارد، ایجاد مجموعه‌های پتروپالایشگاهی به جای پتروشیمی تنهاست. مواردی که باعث شده هند برای توسعه صنعت نفت به سمت ایجاد پتروپالایشگاه‌ها برود، عبارتند از:

ایجاد استحکام و ثبات در زنجیره ارزش (با متنوع کردن سبد محصولات و انطباق‌پذیری با بازار)

قابلیت تغییر در نوع خوراک و محصولات

تبدیل بعضی محصولات کم‌ارزش پالایشی به محصولات ارزشمند پتروشیمیایی

کاهش هزینه‌های عملیاتی و ثابت و استفاده بهینه از منابع

کاهش آلودگی محیط‌زیست و کم کردن اثرات مالیات کربن بر مجموعه‌های صنعت نفت

انگیزه‌ها و شرایط موجود در منطقه ویژه اقتصادی هند

پروپیلن و آروماتیک‌ها از جمله محصولات پتروشیمی پرکاربرد هستند. برای تولید آنها از خوراک نفتا، کافی است واحد تبدیل نفتا به الفین و واحد بازیابی آروماتیک را به یک پالایشگاه افزود. در این صورت، منافعی نظیر کاهش وابستگی به خوراک پروپان، تولید اتیلن به عنوان محصول جانبی و کاهش نیاز به هیدروژن نصیب پالایشگاه خواهد شد.

نمونه واقعی اجراشده در این زمینه، پتروپالایشگاه کوچی است که با سرمایه‌گذاری 5/2 میلیارد دلاری در سال 2016 به سمت افزایش ظرفیت از 190 به 350 هزار بشکه در روز و افزایش تولید پروپیلن حرکت می‌کند.

طبق گزارش شرکت مهندسان هند، ادغام یک مجموعه پالایشی 350 هزار بشکه‌ای با یک پتروشیمی، مقدار بازگشت سرمایه را 4 تا 5 درصد افزایش داده و حاشیه سود یک پالایشگاه را طی سه سال از 7 دلار برای هر بشکه به 1/11 دلار می‌رساند.