ایران - روسیه؛ متحدان راهبردی
تهران- ایرنا- روزنامه ایران از سفر حسن روحانی رییس جمهوری به روسیه و گسترش روابط دو کشور به ارایه گزارشی پرداخت و نوشت: از آغاز تلاش های دیپلماتیک برای ترمیم و توسعه روابط ایران و روسیه بیش از یک دهه میگذرد، تلاش هایی که توانسته در طول زمان این رابطه را از رابطهای مبتنی بر دوگانه مهر و کین به رابطهای تبدیل کنند که گرچه همچنان نگرانی های متعددی را با خود به همراه دارد و در دوراهی راهبرد یا راهکار بودن باقی مانده است؛ اما توانسته بر بسیاری از معادلات منطقهای و بین المللی اثر بگذارد.
صاحبخبر - در ادامه این گزارش می خوانیم: این مسیر با طرح ایده «نگاه به شرق» از سوی دولت نهم آغاز شد؛ اما با روی کار آمدن دولت یازدهم سامان گرفت و در نهایت در قالب شکلگیری یک همکاری همه جانبه برای حل بحران سوریه ثمر داد. محمود احمدی نژاد که «نگاه به شرق» در دولتش به عنوان جایگزین ناکامی در پیشبرد مذاکرات هسته ای پیگیری میشد، تیرماه سال 92 در سفر دیرهنگام خود به روسیه و در حاشیه دومین نشست مجمع سران کشورهای صادرکننده گاز سعی کرد با بکاربردن واژه «امپریالیسم» از دوگانه قدیمی بهره گیرد که از سالها پیش در میان دولتمردان مسکو رنگ باخته و جای خود را به اولویت منافع اقتصادی داده است. چنین بود که برخلاف راهبرد انتخابی ایران، روابط چندان نزدیکی در هشت ساله دولت های نهم و دهم شکل نگرفت، بالعکس با روی کار آمدن دولت یازدهم مجموعه ای از رویکردها و اتفاقات سبب شد میان کرملین و پاستور نزدیکی غیرقابل پیش بینی هویدا شد. ورود متفاوت ایران به مذاکرات هستهای از یک سو و وقوع تنش منتهی به تحریم میان مسکو و غرب از جمله تسریعکننده های این اتفاق بود. دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم در حالی اداره امور را به دست گرفت که در حوزه روابط تهران - مسکو پروندههای نیمه کارهای روی میز بود. ابهام در وضعیت تحویل سامانه موشکی اس-300 خریداری شده و تکمیل واحدهای نیروگاه اتمی بوشهر که با تعلل چندین ساله روسها، واحد نخست آن سال 1390 به بهرهبرداری رسیده بود؛ از جمله این پروندهها بود. با این حال آنچه سبب دیدارها و رایزنیهای متعدد رؤسای جمهوری دو کشور و تسلسل سفرهای وزیران خارجه ایران و روسیه و معاونانشان به تهران و مسکو شد، نه صرفاً روابط دوجانبه که بحران برآمده در کشوری دیگر بود. ** پرواز ائتلاف از پایگاه نوژه ایران و روسیه اگرچه در آغاز زاویه غیر قابل انکاری درباره راه حل مسأله سوریه داشتند، اما به مرور زمان توانستند در قالب همکاریهای چهارجانبه و سه جانبه که با حضور دیگر کشورهای مؤثر در موضوع سوریه شکل گرفت به همگرایی بیشتری دست یابند. ائتلاف چهارجانبه ایران، عراق، سوریه و روسیه علیه تروریسم و بهطور مشخص علیه داعش نخستین ائتلاف منطقهای جدی بود که اواسط سال 94 شکل گرفت. در شرایطی که ایران با حضور نیروهای مستشاری خود در عراق و بویژه سوریه نبض عملیاتهای زمینی علیه مواضع تروریستها را در دست داشت، ائتلاف چهارجانبه و تشکیل مرکز اطلاعاتی مشترک در بغداد فرصت آن را فراهم کرد که نیروی نظامی روسیه در آسمان سوریه با هدف قراردادن مواضع گروههای تروریستی، آنها را تضعیف کنند. اقدامی که به دلیل ارائه نشدن درخواست رسمی از سوی دولت عراق به آسمان سوریه محدود ماند. اما موضوع این ائتلاف و پرواز جنگنده های روسی بر فراز سوریه زمانی در ایران به موضوعی جدی و مورد توجه رسانههای جمعی تبدیل شد که 26 مرداد ماه سال 95 شبکه روسی راشاتودی به نقل از وزارت دفاع روسیه خبر داد که «بمب افکن و جنگندههای روسی با پرواز از یک پایگاه هوایی در ایران اهداف داعش و جبهه النصره را در استانهای حلب، دیرالزور و ادلب سوریه بمباران کردند.» خبری که انتشار آن، طرف ایرانی را غافلگیر کرد و در حالی که به نظر می رسید قرار نبوده است این مسأله رسانهای شود، اعلام شد پایگاه شهید نوژه در همدان به منظور کوتاه کردن مسیر عملیاتی جنگندهها و صرفهجویی در سوخت مورد استفاده بمب افکنهای TU-22M3 و سوخو 34 روس قرار گرفته است. تأیید خبری که بزودی در ایران با انبوهی از تحلیلها و انتقادها همراه شد. منتقدان این اقدام را خلاف اصل 146 قانون اساسی میدانستند که تصریح دارد: «استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند بهعنوان استفاده های صلحآمیز باشد ممنوع است.» در شرایطی که مشخص بود تصمیم گیری در این باره در نهادهای بالادستی کشور انجام شده است، استفاده روسها از پایگاه هوایی نوژه پس از انجام سه عملیات موقتاً پایان یافت. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اول شهریور درباره علت تأخیر اطلاعرسانی پیرامون استفاده روسیه از نوژه گفت: «این ماجرا ربطی به وزارت امور خارجه نداشت ولی به دلیل حساسیت کار این توافق وجود داشته که بعد از انجام عملیات این مسأله اطلاعرسانی شود.» بهرام قاسمی در پاسخ به منتقدان نیز تصریح کرد« روسیه نه در ایران پایگاه داشت و نه در ایران مستقر شد؛ بلکه کار موقتی بوده که عجالتاً پایان یافت.» وزیر دفاع ایران اما انتشار خبر این همکاری از سوی روس ها را«خودنمایی و بی معرفتی» توصیف کرد و در توضیح آن گفت: «ما قطعاً به آنها پایگاه نظامی ندادیم. امکان نشست و برخاست به آنها دادیم و هیچ توافق مکتوبی صورت نگرفت بلکه فقط یک همکاری عملیاتی بود.» در نهایت هم بسیاری از کارشناسان اعلام پایان استفاده روسیه از پایگاه نوژه را نه پایان یک همکاری نظامی که بازگشت ایران و روسیه به همکاری چراغ خاموش در مبارزه با تروریستهای تکفیری تعبیر کردند. ** ناکامی ائتلاف روسیه با دیگران تنها سه هفته پس از ماجرای پایگاه هوایی نوژه بود که انتشار اخبار مربوط به مذاکرات روسیه و امریکا درباره سوریه آن تعبیر «بی معرفتی» بهکار رفته از سوی وزیر دفاع ایران را به یاد آورد. مشخص بود که مسکو ترجیح می دهد در مسأله سوریه از همه اهرمهای مؤثر استفاده کند و مذاکره با امریکا بهعنوان کشوری که از گروههای به اصطلاح معتدل معارض حمایت میکرد یکی از همین ابزارها بود. در این میان این سؤال مطرح بود که روسیه در مذاکره با امریکا تا چه حد با ایران هماهنگ بوده است؟ سؤالی که منابع آگاه وزارت خارجه در پاسخ به آن اذعان داشتند ایران از این مذاکرات بیخبر نبوده و طرف روسی حتی در برخی موارد با ایران همفکری کرده است. با این حال پیشبینی ایران آن بود که مذاکرات امریکا و روسیه و تصمیم آنها بر برقراری آتش بس و توقف جنگ در حلب راه به جایی نخواهد برد. گذشت زمان نیز درستی این پیشبینی را نشان داد و آتش بس یک هفتهای با اقدام گروه های تحت حمایت امریکا و بمباران ارتش سوریه توسط جنگندههای امریکایی پیش از پایان موعد خود نقض شد. پس از آن مسکو فاز دیگری از رایزنیها را آغاز کرد که این بار مخاطب آن ترکیه بود؛ کشوری که اقداماتش در شمال عراق و سوریه اعتراضها را برانگیخته بود و تا پیش از پیشنهاد همکاری روسیه، در چند وجهی کشورهای مؤثر بر مسأله سوریه، بیشتر در امتداد ضلع قطر و عربستان قرار می گرفت و مواضع آشکاری در مخالفت با بشاراسد، رئیس جمهوری سوریه اتخاذ کرده بود و حال با پیشنهادی مواجه بود که در سویه اساسی آن جمهوری اسلامی بهعنوان حامی دولت قانونی سوریه ایستاده بود. ** سفر پرونده سوریه از ژنو به آستانه زمان طولانی گذشت تا پرونده بحران سوریه با عبور از ژنو، وین و نیویورک به پایتخت کشوری در آسیای میانه سفر کند. اما واقعیت آن بود که ایران و روسیه توانسته بودند از قبال پیروزیهای نظامی مشترکشان در سوریه، نبض هدایت گفت وگوهای سیاسی را نیز به دست گیرند و در این راه ترکیه را بهعنوان کشور هم مرز و با بیشترین پتانسیل تأثیرگذاری با خود همراه کنند. در این میان اتفاقاتی همچون سقوط جنگنده روسی در ترکیه و تنش موقت در روابط دو کشور، وقوع کودتای نافرجام 15 ژوییه در ترکیه و واکنش سریع ایران دراعلام حمایت از دولت قانونی ترکیه و نیز ناکامی پیاپی اقداماتی که با هدف فشار بیشتر بر ارتش و دولت سوریه انجام میشد از جمله عواملی بود که نرمش ترکیه و تغییر موضع نسبیاش در قبال حکومت اسد را سبب شد. در نهایت سی ام آذر ماه پس از نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه در مسکو بنیان مذاکراتی پیریزی شد برای نخستین بار نمایندگان گروههای معارض سوری و دولت سوریه را در دو سوی میز مینشاند و آستانه، پایتخت قزاقستان، آن را میزبانی میکرد. به این ترتیب در حالی که مذاکرات صلح سوریه با حضور 17 کشور و نهاد تأثیرگذار به دلیل تعارض های متعدد شرکتکنندگان در پیچ و خم تعیین فهرست گروههای مخالف و راهکارهای پیشنهادی باقی مانده بود، نشست آستانه توانست بیهیاهو از این مرز عبور کرده و جز گروه های تروریستی داعش و جبهه النصره دیگر گروههای مسلح را پای میز مذاکره بنشاند. با این حال مقامات دیپلماتیک ایران و روسیه در اظهاراتی که میتوانستند از حساسیتهای منفی برخی کشورها نسبت به این مذاکرات بکاهد، تأکید کردند که مذاکرات آستانه را جایگزین گفت وگوهای ژنو نمیدانند و در عین حال از همراهی دیگر کشورها استقبال میکنند. ** مسیر پیش روی یک رابطه در اوج جز همراهی تهران و مسکو در موضوع سوریه؛ تحویل سامانه اس 300 به ایران به رغم برخی مخالفت های بین المللی و همراهی روسیه با ایران برای مجاب کردن کشورهای عضو اوپک به ثابت ماندن تولید نفت ایران باوجود تصمیم به کاهش تولید دیگر اعضا از جمله نقاط اوج این رابطه بود. با وجود این ایران و روسیه در حالی پانصد و پانزدهمین سال روابط خود را در بالاترین سطح تجربه میکنند؛ که برخی چهرههای دیپلماتیک از دغدغه زودگذر بودن این دوران و تأثیر معادلات دیگر بر آن سخن میگویند. دولتمردان کرملین البته در همین زمان کوتاه هم بارها با اقدامات خود یادآوری کردند که نمیتوان از آنها با عنوان متحدانی راهبردی یاد کرد. آنها روابط چند وجهی خود را دارند و از سیاق همین چند وجهی بودن است که نشانههای مثبت ارسال شده از سوی رئیس جمهوری جدید امریکا آنها را باوجود اعلام مخالفت ایران به دعوت از نماینده دولت امریکا به آستانه ترغیب میکند و با این حال رابطه خود با تهران را آنقدر هدفمند میبینند که به طرح ادعای «دولت تروریستی شماره یک» بودن ایران از سوی ترامپ صریحاً انتقاد کنند. روسیه در میانه همین گمانه زنی ها دعوت پوتین از رئیس جمهوری ایران را پیگیری کرد. روحانی در آستانه سفر به مسکو است؛ سفری که انتظار میرود با برداشتن گام هایی بلندتر به سوی توسعه روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور همراه باشد. *منبع: روزنامه ایران، 1396.1.6 ** گروه اطلاع رسانی**9117**9131**انتشاردهنده: شهربانو جمعه انتهای پیام /* سياسي ايران تلاش هاي ديپلماتيك توسعه روابط ايران و روسيه ارتباط با سردبیر: newsroom@irna.ir تماس بی واسطه با مسئولین∎
نظر شما