پیشینه‌ مبادلات بازرگانی میان دو کشور ایران و ترکیه در چه سطحی بوده است؟

به طور کلی رابطه تجاری و بازرگانی میان ایران و ترکیه طی سه دهه اخیر و قبل از اجرای توافق تجارت ترجیحی میان دو کشور در دو بخش یا چارچوب قابل بررسی است.

اول این که حجم عمده‌ای از تجارتمان با ترکیه،‌ مبادلات بازرگانی رسمی بوده است. اما بخش دیگر تجارت ایران با ترکیه را می‌توان در تجارت‌های مرزی و پیله‌وری عنوان کرد که این موارد، به بخش کوچکی از کالاها با سهم کاملا محدودی از تجارت میان دو کشور محدود بوده است. به این ترتیب که هر دو کشور قبول کردند برای ادامه یافتن مراودات تجاری در مرزها این امکان مهیا باشد که مثلا ده قلم کالا از ترکیه با تسهیلات ویژه وارد ایران شود و ده قلم کالا هم از ایران با همان شرایط به ترکیه وارد شود، اما همان طور که قبلا اشاره کردم، این بخش سهم بسیار محدودی از تجارت میان دو کشور را به خود اختصاص داده است تا خیلی روی تولیدات هر دو کشور تاثیرگذار نباشد.

مهم‌ترین اصلی که باید در توافق‌نامه‌های تجاری میان دو کشور رعایت شود، چیست؟

در قواعد تجاری معمول دنیا، این به عنوان یک اصل پذیرفته شده که کشورها در یک چارچوب تعریف شده به گونه‌ای فعالیت‌های تجاری را توسعه بدهند که طرفین یک رابطه برد ـ برد را برای همدیگر تعریف کنند. بنابراین تجارتی می‌تواند پایدار باشد که منافع هر دو طرف در آن دیده شود و ضمن کسب منافع و فایده برای جریان مبادله‌کننده یک تجارت، منافعی به مصرف‌کننده و تولیدکننده هم برساند. با این ملاحظات هرگونه امتیازدهی در قالب موافقت‌نامه‌های تجاری باید در مقابل دریافت امتیازی هم ارزش باشد.

به این ترتیب که اگر تعرفه گروهی از کالاها را برای یک کشوری کاهش ‌می‌دهیم؛ گروه دیگری از کالاها در همان سطح را به عنوان امتیاز از آنها دریافت کنیم. به عبارتی سهمی از بازار را در یک کالا در اختیار یک کشور قرار می‌دهیم و در سوی مقابل، سهم دیگری از کالا را از کشور مقابل دریافت می‌کنیم.

بحث تجارت ترجیحی میان ایران و ترکیه از چه زمانی مطرح شده است؟

تقریبا یک دهه پیش بحث برقراری تجارت آزاد میان دو کشور مطرح شد که اتفاق نیفتاد و در نهایت شکل جدی‌تری از مراودات اقتصادی و بازرگانی یعنی تجارت ترجیحی مطرح و اجرایی شد. در این بخش اصولا هر دو کشور به دنبال این بودند که با کاهش تعرفه در فهرست مشخصی از کالاها و بدون محدودیت، روابط خود را توسعه دهند. به این ترتیب که مثلا صد قلم کالا از ترکیه با صد قلم کالا از ایران میان دو کشور از این امتیاز برخوردار باشد و هیچ محدودیتی برای ورود یا خروج آن وجود نداشته باشد و بسته به کشش بازار این کالاها میان دو کشور مبادله شود.

همان طور که می‌دانید، ترکیه عضو سازمان تجارت جهانی است. آیا این عضویت مانعی برای ورود کالاهای ایران در قالب چنین توافق‌نامه‌هایی نیست؟

در ظاهر خیر، ولی در عمل محدودیت زیادی برای کالاهای ایرانی ایجاد می‌شود. به این ترتیب که جریان تجارت میان ایران و ترکیه از یک تفاوت بسیار جدی برخوردار است. به این ترتیب که چون ترکیه سال‌هاست جزو سازمان تجارت جهانی یا همان WTO شده است، به همین واسطه کالاهایی که در بخش صنعتی وارد ترکیه می‌شود کالاهایی است که از اروپا و آمریکا وارد شده است؛ بنابراین اگر ایران هم وارد شود، در همان چارچوبی که دیگر شرکای ترکیه فعالیت می‌کنند، وارد می‌شود و باید با کالاهای اروپایی و آمریکایی رقابت داشته باشیم که در این بخش هیچ امتیازی به ایران داده نشده است. زیرا در همان بخش تجارت عمومی که از گذشته میان دو کشور رایج بوده کالاهای مزیت‌دار ایران وارد می‌شدند.

یکی از مزیت‌های کالایی ایران در بخش کشاورزی است آیا در قالب تجارت ترجیحی این کالاها می‌توانند وارد خاک ترکیه شوند؟

براساس سیاست‌های ترکیه، این کشور در بخش کالاهای کشاورزی بشدت مراقب ورود محصولات خارجی است. بنابراین هم روی مقدار واردات و هم میزان تعرفه‌ها توجه کامل دارد. درحالی که کالاهای دارای مزیت ایران در همین بخش است. از این رو یک چالش بزرگ وجود دارد که ایران در بخشی که مزیت‌ دارد، عملا نمی‌تواند وارد بازار ترکیه شود.

یعنی ترکیه توانسته امتیاز خوبی از ایران بگیرد درحالی که ظاهرا ما چیز خاصی از ترکیه نگرفته‌ایم؟

من معتقدم این طور بوده است. چون در مذاکراتی که برای اجرای توافق تجارت ترجیحی میان دو کشور در جریان بوده، ترکیه توانسته بخشی از کالاهای صنعتی که به دنبال دستیابی به سهم بیشتری در ایران بوده است را از ایران به عنوان امتیاز بگیرد، ولی در مقابل هیچ امتیازی به همان موارد اشاره شده به ایران نداده است.

به نظر شما ترکیه به دنبال دستیابی به کدام بازارهای ایران بوده است؟

در مذاکرات، طرف ترک موفق شده کالاهایی مثل لوازم خانگی، پوشاک، کاشی و سرامیک، کالای خواب، منسوجات و مبلمان را با استفاده از شرایط ویژه بدون سقف در قالب چنین قانونی وارد ایران کند.

نظر شما درباره مدل ورود ترکیه به بازار ایران چیست؟

سال‌هاست در قالب توافق‌های دوجانبه یا چندجانبه برای برخی شرکای تجاری خودمان امتیازهایی قائل شده‌ایم. این درحالی است که با شرایط یاد شده عموما تعرفه‌های کشور ایران تعرفه‌های بالایی برای کالاهای خارجی است. بنابراین هر کشوری که بتواند با استفاده از چنین توافق‌نامه‌هایی از ایران امتیاز بگیرد، مثل ترکیه وارد بازاری 80 میلیون نفری کاملا مستعد و بکر شده است که تولیدکنندگان آن بدون نگرانی می‌توانند سهم بازار بیشتری را حتی نسبت به تولیدکنندگان داخلی ایران به دست آورند. درحالی که در جهت عکس، ترکیه بازاری را با رقابت سنگین برای تولیدات ایرانی در اختیار ما قرار داده که امتیازی خاص به شمار نمی‌آید به این دلیل که کالاهای ما در شرایط عادی هم می‌توانستند چنین بازاری را برای خود به دست آورند.

برخی معتقدند ترکیه با مدل لشگرکشی وارد بازارهای هدفش می‌شود. شما در این زمینه چه نظری دارید؟

مدل ورود ترکیه به بازارهای مختلف به گونه‌ای است که نیاز به یک دقت نظر برای همه فعالان اقتصادی دارد. این کشور با باور مدل توسعه‌ای تجارت محور فعالیت می‌کند و براساس این محور، ترکیه وقتی وارد یک بازار می‌شود به اصطلاح رایج بازرگانی به آن بازار لشگرکشی می‌کند. به این معنی که هر وقت ترکیه وارد یک بازار می‌شود می‌بینیم سریال‌ها و فیلم‌های ترکیه در واقع سبک زندگی این کشور را در بازار هدفش ترویج می‌دهند، موسسات حمل و نقل ترکیه وارد می‌شوند، شبکه بانکی وارد می‌شود، رستوران‌های زنجیره‌ای به بازار می‌آیند و در نهایت فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم در بازار هدف توسعه خواهند داشت به این ترتیب شبکه مویرگی توزیعی ترکیه هم از راه می‌رسد.

عماد عزتی