نوزادان در بدو تولد روی سطح جلویی عنبیه (پرده رنگی داخل چشم که وسط آن مردمک یعنی محل ورود نور به چشم تشکیل می‌شود‌) رنگدانه نداشته یا به میزان کمی رنگدانه دارند و به همین خاطر، تظاهر لایه پشتی عنبیه از میان لایه جلویی که رنگدانه نداشته یا کم دارد، یک ظاهر متمایل به آبی خاکستری ایجاد می‌کند‌‌. اگر چه ایجاد رنگدانه (پیگمان) در لایه جلویی عنبیه چشم بسرعت اتفاق می‌افتد و رنگ نهایی چشم در همان یکی دو ماه اول تولد مشخص می‌شود، ولی افزایش پیگمان‌ها در عنبیه چشم تا دو سالگی ادامه دارد. بنابر این ممکن است کودکی در ماه‌های بعدی زندگی و حتی در سال دوم زندگی تغییر رنگ در چشم‌هایش مشهود شود. هر چه تجمع پیگمان یا رنگدانه در عنبیه چشم‌ها بیشتر و هرچه رنگ پیگمان‌ها تیره‌تر باشد، رنگ چشم سیاه‌تر می‌شود.

شرایط جغرافیایی از جمله میزان نور محیط در ساخت رنگدانه‌ها و میزان تیرگی چشم‌ها می‌تواند تا حدودی تأثیر داشته باشد. حضور زیاد در فضای باز و در نور آفتاب همان طور که موجب تیرگی پوست می‌شود، در رنگ چشم‌ها نیز تا حدودی موثر است.

عنبیه رنگی چشم نه‌تنها موجب ایجاد تنوع و زیبایی در چشم‌های مختلف می‌شود بلکه با ایجاد روزنه ورود نور که به صورت یک سوراخ گرد با قطر تقریبی سه تا چهار میلی‌متر در وسط عنبیه چشم است، موجب ایجاد راه ورود نور برای تشکیل تصویر روی پرده شبکیه چشم‌ها می‌شود و به وضوح تصاویری که ما می‌بینیم کمک می‌کند و از ورود نور‌های پراکنده به چشم‌ها جلوگیری می‌کند. همین مردمک چشم است که در شدت‌های مختلف نور به کمک عضلات پنهان در بافت عنبیه چشم باز و بسته می‌شود و میزان نور ورودی به چشم را کنترل می‌کند. وجود رنگدانه یا پیگمان در عنبیه چشم، نشان سلامت چشم است، زیرا اگر این پیگمان‌ها وجود نداشته باشند و طی هفته‌های اولیه زندگی تکمیل نشوند، می‌تواند نشانه بیماری آلبینیسم نوزاد باشد.

در بیماری آلبینیسم، کودک علاوه بر چشم‌ها در مو و پوست نیز رنگدانه ندارد و به قول معروف مبتلا به زالی است، ولی در مواردی آلبینیسم تنها محدود به چشم‌هاست و نبود رنگدانه تنها در چشم مشهود است. زالی عمومی یا زالی چشمی موجب اختلالاتی در چشم و سیستم بینایی کودک می‌شود. علاوه بر مراقبت پزشکی جامع، این کودکان نیازمند استفاده از عینک طبی نمره‌دار یا حداقل عینک طبی جذبی (عینک آفتابی جاذب UV) هستند که باید توسط اپتومتریست با دقت اندازه‌گیری شده باشد. این گونه عینک‌ها از آسیب‌های بیشتر به سیستم بینایی این کودکان جلوگیری می‌کنند و در تکامل بهتر سیستم بینایی آنها نقش موثر دارند. نوزادان و کودکان مبتلا به آلبینیسم بیش از معمول به نور حساس اند و نسبت به نور واکنش شدید نشان می‌دهند. به همین خاطر عینک‌های آفتابی طبی دارای لایه‌های جاذب UV که اپتومتریست و چشم‌پزشک تجویز می‌کنند، در این موارد بسیار کمک‌کننده است.

دکتر علی میرزاجانی

دانشیار گروه اپتومتری دانشگاه علوم پزشکی ایران