سارا معصومي
23 ژانويه (4 بهمن) به تاريخ سرنوشتسازي براي روسها بدل شده است. آستانه، پايتخت قزاقستان با اراده مسكو به مركز ثقل مذاكرات سياسي- امنيتي براي يافتن راهكاري در راستاي پايان دادن به بحران شش ساله سوريه بدل شده است. مذاكرات روسي، عنواني است كه در تمام رسانههاي بينالمللي براي نسخه جديد كرملين براي دمشق انتخاب شده است. 29 دسامبر بود كه ولاديمير پوتين، رييسجمهور روسيه با حضور در شبكه ملي روسيه پايان تبادل آتش در سوريه را اعلام كرد. فرماني كه تا به امروز كم و بيش در سرتاسر سوريه رعايت شده است و آتشبس وارد هجدهمين روز حيات مداوم خود شده است. بيش از ميزان پايبندي طرفين به آتشبس آنچه اهميت وافر دارد اراده سياسي است كه نميخواهد اعلام كند: اينبار هم شكست خورديم. كرملين با تمام حيثيت سياسي خود در سطح بينالمللي و براي نخستينبار در اقدامي مستقل از امريكا در پرونده سوريه با كارت آتشبس به ميدان آمده است. كارتي كه حتي اگر در برخي مناطق تا هم بخورد يا گوشههايي از آن ترك بردارد بايد روي ميز باقي بماند. در حالي كه ژنو به ميزبان دومينوهاي مذاكراتي درباره سوريه بدل شده بود، ولاديمير پوتين قطب نما را چرخاند و سوال كرد چرا پايتخت كشوري اروپايي؟ وي مركز مذاكرات را به قزاقستان منتقل كرد و خود مسووليت به پاي ميز مذاكره آوردن دولت بشار اسد، رييسجمهور سوريه را بر عهده گرفت؛ تعهدي كه با توجه به وابستگيهاي امنيتي و پيوندهاي سياسي دمشق به مسكو، وفاي به آن چندان سخت نيست. رسالت راضي كردن معارضه و گروههاي مسلح مخالف بشار اسد هم به تركيه واگذار شد. وظيفهاي كه آنكارا براي جامه عمل پوشاندن به آن در پشت پرده از عربستان سعودي و قطر هم كمك گرفت اما همچنان ضمانتي براي اجرايي شدن قطعي آن وجود ندارد. اگر آنچه از 29 دسامبر 2016 تا 17 ژانويه 2017 پيرامون بحران در سوريه جاري است را صحنه تئاتري فرض كنيم بايد گفت كه سازمان ملل، كشورهاي اروپايي، امريكا، كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس و در راس آنها عربستان سعودي تماشاگران صحنهپردازيهاي روسيه بودند. در دو هفته گذشته نيز اين بازيگران بيرون از گود ايستاده با خوف و رجا و بيم و اميد به تلاشهاي مشترك آنكارا و روسيه نگاه كردهاند. گاه شكست روسيه در برگزاري نشست آستانه را پيش بيني كردهاند و گاه از به تعويق افتادن اين مذاكرات خبر دادهاند. با اينهمه سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه روز گذشته در تماس تلفني با همتاي خود از كشور ميزبان مذاكرات؛ قزاقستان با وي از تداركات نشست بينالمللي صلح سوريه در آستانه سخن گفت. همزمان معاون وزير امور خارجه روسيه ميخاييل باگدانف هم با استفان دي ميستورا، نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه درباره چند و چون برگزاري نشست آستانه گفتوگو كرد. عصر روز گذشته همچنين وزراي امور خارجه تركيه و روسيه نيز براي چندمين بار در چند روز گذشته درباره مذاكرات آستانه با هم رايزنيهاي تلفني داشتند.
*سخنگويي معارضه به محمد علوش پرحاشيه رسيد
وضعيت هيات مخالفان سوري در مذاكرات آستانه روز گذشته (دوشنبه) اندكي شفافتر شد. در حالي كه گروههاي مخالف بشار اسد تا چند روز پيش حضور خود در نشست آستانه را قطعي نميكردند اما اينبار ناگهان خبر رسيد كه رايزنيهاي آنكارا با جريان معارضه جواب داده است و تركيب رياستي هيات مخالفان سوري در آستانه مشخص شده است. قرعه رياست اما به نام يكي از ضدايرانيترين چهرهها در جبهه معارضه افتاده است: محمد علوش، مسوول سياسي جيش الاسلام. سوژههاي بحث نيز مشخص شدهاند: چند و چون برقراري آتشبس، مسائل انساني و آزادي بازداشتشدگان. نام محمد علوش پيش از اين به عنوان مذاكرهكننده ارشد شورشيان سوري در مذاكرات ژنو شنيده شده بود كه البته در همان زمان هم موفقيتهايي در اين جايگاه به دست نياورده بود. علوش هنگام اطلاعرساني درباره نقش خود در مذاكرات آستانه مانند همه سالهاي گذشته ادعاهاي خود درباره ايران را تكرار كرد و اعلام كرد كه او رياست هيات مذاكرهكننده در نشست آستانه را كه به ابتكار روسيه و تركيه برگزار ميشود برعهده خواهد داشت تا نقش نظامي ايران در بحران سوريه را به حاشيه براند. محمد علوش كه در همه اين سالها عضو كميته عالي مذاكرات سوريه بوده و از حمايتهاي مالي و سياسي عربستان سعودي برخوردار بوده است تاكيد كرده كه حضور آنها در آستانه براي به حاشيه راندن نقش ايران در سوريه ضروري است. گاردين در اين باره مينويسد: گروههاي مخالف و شورشي در جريان نشستهايي كه در آنكارا داشتهاند موافقت خود را براي تشكيل يك هيات جهت حضور در نشست آستانه كه تركيب آن با هيات سياسي مذاكرات ژنو سال 2016 ميلادي متفاوت است، اعلام كردهاند. يك عضو گروه ارتش آزاد سوريه به شرط عدم افشاي نامش به گاردين ميگويد: اين گروهها در آستانه حاضر خواهند شد و نخستين سوژههاي مورد بحث هم آتشبس و نقض آن از سوي دولت سوريه خواهد بود. در حالي كه آتشبس در سوريه گروههاي داعش و جبهه النصره را شامل نشده است دايره وسيعي از گروههاي تروريستي متفاوت كه با عنوان معارضه مخالف بشار اسد خود را معرفي ميكنند به كمك تركيه در ليست حضور در مذاكرات آستانه قرار گرفتهاند. جيش الاسلام يكي از اين گروههاي تروريستي است كه ايران همواره نسبت به حضور آن در پروسههاي مذاكرات سياسي هشدار داده بود اما روز گذشته رييس آن محمد علوش به عنوان نماينده جريان مخالف اسد در آستانه از حضورش در اين مذاكرات خبر داد. سابقه محمد علوش كه نماينده سياستهاي تند و تيز سعودي در سوريه است در چند سال اخير بسيار بسيار پرحاشيه بوده است. وي يك بار در گفتوگو با بلومبرگ در پاسخ به سوالي درباره نگاه جيشالاسلام به اسراييل گفته بود: نيروهاي تحت امر من با اسراييل نخواهند جنگيد. علوش در همان مصاحبه از كمكهاي غذايي و پزشكي رژيم صهيونيستي به مردم جنوب سوريه و بيمارستان ميداني آنكه مجروحان سوري را درمان ميكند، تمجيد كرد. در حالي كه يكي از اصليترين دلايل تطويل بحران در سوريه حضور بازيگران منطقهاي و فرامنطقهاي خواهان سقوط دولت مركزي است، محمد علوش يكي از تندروترين چهرههايي بود كه رسما سياستهاي رياض را در سوريه دنبال ميكرد. ميزان تندرويهاي وي به اندازهاي بود كه يك بار بشار جعفري، رييس هيات مذاكرهكننده دولت سوريه در ژنو، وي را تروريست خواند و تاكيد كرد كه تا وقتي محمد علوش دست از كارهايش بر ندارد و ريشش را نتراشد، مذاكره با او ممكن نخواهد بود. محمد علوش يك بار نيز در فروردين ماه 95 ادعا كرده بود كه طبق قطعنامههاي شوراي امنيت، بشار اسد چهار ماه بيشتر فرصت ندارد و پس از آن نوبت به تشكيل شوراي حكومت انتقالي با اختيارات كامل اجرايي ميرسد. وي در همان مقطع در گفتوگو با سايت العربي الجديد مدعي شد كه نظام سوريه در مورد انتقال قدرت سياسي هيچ حق انتخابي ندارد بلكه مجبور است اين انتقال را بپذيرد. هشت ماه پس از اين اظهارنظرهاي تند و تيز، محمد علوش ميگويد براي گفتوگو با نماينده دولت بشار اسد به آستانه ميرود و اين در حالي است كه در مراحل اوليه اين گفتوگوها قرار نيست درباره سرنوشت بشار اسد و حضور يا عدم حضور وي در آينده سياسي سوريه بحثي صورت بگيرد. محمد علوش كه به عنوان نماينده جيشالاسلام در مذاكرات ژنو حضور داشته است در خرداد ماه از سمت خود به عنوان مذاكرهكننده ارشد استعفا كرده بود. در حالي كه منابع خبري و شخص محمد علوش از حضور وي در آستانه به عنوان رييس تيم مذاكرهكننده جريان مخالف بشاراسد خبر ميدهند، سابقه نگاه روسيه به شخص وي و جريان جيش الاسلام مثبت نيست. به گزارش برخي منابع خبري، روسيه در ارديبهشت ماه 95 به سازمان ملل پيشنهاد داده بود كه گروه جيشالاسلام را كه تحت حمايت عربستان سعودي است در فهرست سازمانهاي تروريستي قرار دهد. بر اساس خبري كه العربيه منتشر كرده و خبرگزاري فارس روز گذشته آن را ترجمه كرده است، گروههايي كه در مذاكرات آستانه شركت خواهند كرد عبارتند از: «فيلق الشام، فرقة السلطان مراد، الجبهة الشامية، جيش العزة، جيش النصر، الفرقة الأولى الساحلية، لواء شهداء الإسلام، تجمع فاستقم و جيش الاسلام». خبرگزاري رويترز از حضور گروه ارتش آزاد سوريه نيز در اين مذاكرات خبر داده است. گروههاي « أحرارالشام، صقور الشام، فيلق الرحمن، ثوار الشام، جيش إدلب و جيش المجاهدين» تاكنون موافقت خود را براي حضور در آستانه اعلام نكردهاند. همزمان گروه موسوم به كميته عالي مذاكرات كه تحت حمايت عربستان است نيز از مذاكرات آستانه حمايت كرده و اين نشست را گام اوليه براي از سرگرفتن دور بعدي مذاكرات سياسي ژنو خواند. اين گروه در دسامبر 2015 در رياض شكل گرفت و شامل مخالفان مسلح و سياسي دولت سوريه است. برخي منابع ميگويند هيات جديد هماهنگ با كميته عالي مذاكرات تشكيل خواهد شد اما با آن متفاوت خواهد بود، زيرا تمركز روسها بر گروههاي نظامي است. اعلام حمايت كميته عالي مذاكرات از گفتوگوهاي آستانه پس از ديدار اعضاي اين گروه با مقامهاي عربستان سعودي در رياض صورت گرفت. منابع منطقهاي ميگويند گفتوگوهاي آستانه مسير متفاوتي را پيش خواهد رفت و بيشتر روي تحولات نظامي در سوريه متمركز خواهد بود. معارضه سوريه نيز تاكيد دارند كه مذاكرات سياسي اصلي در ژنو برگزار خواهد شد.
دعوت از امريكا را تاييد نميكنم
امريكا به نشست آستانه دعوت شده است يا خير؟ پرسشي كه اين روزها به كرات از مقامهاي روس و ترك سوال ميشود اما هربار پاسخ متفاوتي به آن داده ميشود. روز گذشته ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين گزارشها درباره دعوت از امريكا براي شركت در مذاكرات صلح سوريه كه قرار است به زودي در شهر «آستانه» پايتخت قزاقستان برگزار شود را تاييد نكرد. وي در پاسخ به اين سوال كه آيا كرملين دعوت از دولت ترامپ براي شركت در اين گفتوگوها را تاييد ميكند، گفت: خير. وي افزود: آستانه در حال آمادهسازي است، تداركات اين ديدار در حال انجام است كه البته پروسه چالشبرانگيزي است. اين نشست هرگز جايگزيني براي چارچوبهاي ديگر شامل روند ژنو نيست و به نظر ميرسد كه به عنوان يك بخش تكميلي براي مذاكرات صلح سوريه در نظر گرفته شود. پيش از اين «مولود چاووشاوغلو» وزير امور خارجه تركيه از توافق روسيه و تركيه براي دعوت از امريكا به اين نشست خبر داده بود و همين مساله منجر به تحليلهاي متفاوتي دال بر چراغ سبز كرملين به حضور امريكا در پرونده سوريه در دوره رياستجمهوري دونالد ترامپ شده بود.
تجديد ديدار در كمتر از 10 روز
تهران امروز ميزبان عماد خميس، نخستوزير سوريه است. در حالي كه كمتر از 10 روز از سفر علي شمخاني، به دمشق ميگذرد، اينبار عماد خميس براي گفتوگو با شمخاني به ايران آمد. دبير شوراي عالي امنيت ملي در سفر هفته گذشته خود به سوريه بر تداوم رايزنيهاي دو كشور و پيگيري توافقها در حوزههاي اقتصادي، سياسي و امنيتي، بررسي راهكارهاي حفظ و گسترش دستاوردهاي اخير در سوريه به ويژه آزادسازي شهر راهبردي حلب، تبادل نظر در خصوص پيگيري مشترك فرآيندهاي سياسي و ارتقاي مناسبات اقتصادي و تعميم آن به حوزههاي زيرساختي و راهبردي تاكيد كرده بود. همزمان با اين سفر نخستوزير سوريه به تهران، گفتوگوي تفصيلي دبير شوراي عالي امنيت ملي با فصلنامه مطالعات سياست خارجي تهران منتشر شده كه در آن وي تاكيد كرده است كه طرح سياسي چهار مادهاي ايران براي پايان دادن به بحران جاري در سوريه مشتمل بر آتشبس فوري، اجراي اصلاحات، شكلگيري گفتوگوهاي داخلي و برگزاري انتخابات فراگير در اين كشور در گذشته ارايه شده است. وي در بخشهايي از اين گفتوگو تاكيد كرده است كه حمايت از سوريه و بشار اسد در چارچوب راهبرد ايران براي حراست از جبهه مقاومت و مقابله با تروريسم انجام ميشود و تا زماني كه دولت سوريه احساس نياز كند، جمهوري اسلامي ايران پشت سر سوريه ايستاده است. به كارگيري سلاح براي حفظ امنيت، از جمله حقوق مصرح دولتهاست، اما استفاده از اسلحه توسط گروههاي مخالف، مورد تاييد هيچ كشور و مرجع قانوني نيست از اين رو نبايد انتظار داشت نظام سوريه گروههاي مسلح مورد حمايت كشورهاي بيگانه را فقط موعظه كند.
نظر شما