این ماده از ترکیبات مشتق از آمینواسیدها بوده و توسط کبد و کلیه‌ها در بدن از سه آمینواسید آرژنین، گلایسین و متیونین تولید و به گردش خون وارد می‌شود. کراتین جذب شده از رژیم غذایی و ساخته شده از طریق گردش خون، به بافت‌ها منتقل و در آنجا به فرم فسفوکراتین تبدیل می‌شود که برای ذخیره انرژی در بافت‌ها بویژه بافت عضلانی به کار می‌رود. این ترکیب، به‌عنوان منبع انرژی سریع و بدون نیاز به اکسیژن، برای بازسازی ATP به کار گرفته می‌شود.

کل ذخیره کراتین بدن یک فرد تقریبا 150 گرم است. همچنین نیاز روزانه بدن به کراتین حدود دو گرم است که از طریق برنامه غذایی یا سنتز داخلی تامین می‌شود. گوشت، شیر و برخی از انواع ماهی‌‌ها، منابع اصلی تغذیه‌ای این ماده هستند.

با گذشت حدود 160 سال از کشف این ماده، مطالعات بسیاری پیرامون آن صورت گرفته است. بتازگی توجه به کاربرد کراتین به‌عنوان ماده‌ای ارگوژنیک طی ورزش‌های کوتاه مدت و با شدت زیاد معطوف شده است. به‌طور کلی کراتین برای ورزشکاران قدرتی تا حدی ارزشمند است، اما ورزشکاران استقامتی از آن سودی نمی‌برند. نظریه مصرف کراتین به عنوان مکمل و یک ماده ارگوژنیک از این فرضیه ناشی می‌شود که مصرف زیاد کراتین موجب تجمع حجم بالایی از کراتین فسفات در عضله شده و افزایش ظرفیت ذخیره انرژی عضلانی را بویژه در فعالیت‌های سرعتی در پی خواهد داشت.

نتایج مطالعات نشان‌دهنده آن است که دریافت خوراکی مقادیر زیاد کراتین (حدود 20 گرم در روز برای مدت حداقل پنج روز) موجب افزایش توان و قدرت عضلانی طی ورزش‌هایی شده است که در آنها دسترسی به فسفات کراتین مهم است. بنابراین دریافت مکمل کراتین در ورزش‌های سنگین و بویژه ورزش‌های سرعتی تکرار شونده که واجد دوره‌های بازتوانی کوتاه‌مدت هستند، عملکرد ورزشی فرد را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است اثر این مکمل بر کارآیی فرد در یکی از مطالعات با تجویز فقط 9 گرم در روز کراتین نیز مشاهده شد.

نتایج برخی مطالعات حاکی از آن است که دریافت خوراکی مقادیر زیاد کراتین موجب افزایش محتوای کراتین و فسفوکراتین در عضلات می‌شود. این میزان افزایش، نسبت عکس با محتوای کراتین قبل از دریافت مکمل دارد و بر این اساس ورزشکاران غیر حرفه‌ای و گیاهخوارانی که دریافت کراتین از رژیم غذایی در آنها بسیار اندک است به‌طور معمول بالاترین سطح افزایش را در محتوای کراتین بعد از مکمل درمانی نشان می‌دهند.

براساس بسیاری از مطالعات انجام شده، کراتین برای یک دوره زمانی چهار تا پنج روزه موجب افزایش دو کیلوگرمی وزن بدن ورزشکاران شده است. اگر چه برخی مطالعات بیانگر ساخت پروتئین‌ها در پاسخ به مصرف کراتین هستند، ولی به لحاظ سرعت این افزایش وزن، چنین فرض می‌شود که بخش عمده این فرآیند ناشی از احتباس آب است.

تاکنون هیچ‌گونه اثر جانبی از کراتین مشاهده نشده است و این ماده نیز هنوز توسط کمیته بین‌المللی المپیک ممنوع نیست، ولی نباید خطرات احتمالی مصرف آن را از نظر دور داشت. البته براساس شواهد، بخش قابل توجهی از مکمل که به صورت خوراکی مصرف شده از دیواره روده کوچک جذب نشده و از طریق مدفوع دفع می‌شود و مشکل اصلی به دلیل استفاده از اشکال غیرخوراکی نظیر تزریق داخل وریدی و... این ماده است. با مصرف مکمل کراتین ممکن است بار کلیوی افزایش یافته و عوارض بیماری در مبتلایان به نارسایی‌های کلیوی تشدید شود.

دکتر کاوه سالارمند

داروساز