سارا معصومي

پرونده ايران همچنان روي ميز باراك اوباما، رييس‌جمهور در حال وداع ايالات متحده قرار دارد. سه سال پاياني دولت باراك اوباما و سه سال نخست دولت يازدهم در ايران همزمان شد با تلاش‌هايي براي حل اختلاف‌هاي هسته‌اي ايران با جامعه بين‌المللي كه گروه 1+5 نمايندگي آن را بر عهده داشتند. جولاي سال 2015 بود كه برنامه جامع اقدام مشترك موسوم به برجام ميان ايران و شش كشور مقابل آن به نتيجه رسيد. پس از اين تاريخ روند بازگشت ايران به جامعه جهاني سرعت گرفت، تحريم‌هاي هسته‌اي برداشته شد و برنامه هسته‌اي ايران مورد پذيرش جامعه جهاني قرار گرفت. در گعده مذاكرات آنچه بيش از همه به چشم آمد حضور نمايندگان ايران و امريكا پشت ميز رايزني‌هاي هسته‌اي بود. دو كشوري كه در چهار دهه گذشته در رابطه صفر ديپلماتيك به سر برده‌اند به توافقي دست پيدا كردند كه هركدام از منظر خود آن را تاريخي مي‌دانند. ايراني‌ها برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي و بازگشت با تمام قوا به بازارهاي جهاني در كنار رسمي شدن برنامه هسته‌اي خود را دستاورد مي‌دانند و امريكايي‌ها پايان دادن به نگراني‌هاي خودخوانده از برنامه هسته‌اي با توسل به ديپلماسي را موفقيت خود مي‌خوانند. پشت يك ميز نشستن مذاكره‌كنندگان ايران و امريكا جرقه‌هاي خبري را درباره احتمال مذاكره دو كشور در ساير حوزه‌ها زده بود كه البته از سوي طرف ايراني همواره رد شده بود. در فضايي كه باراك اوباما تا چند روز ديگر از كاخ سفيد مي‌رود و جاي خود را به دونالد ترامپ جمهوريخواه خواهد داد، يك روز خبر از معلق كردن دوباره و زودهنگام تحريم‌هاي هسته‌اي توسط جان كري، وزير امور خارجه امريكا مي‌رسد و روز ديگر خبر از تمديد وضعيت ملي اضطراري عليه ايران. پشت پرده هر دو اين اتفاق‌ها هم باراك اوباما قرار دارد؛ مردي كه از برجام حمايت مي‌كند و آن را موفقيت ديپلماتيك تيم خود مي‌داند اما همزمان با فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران، مشكلات ريشه‌اي دارد.
چهل‌وچهارمين رييس‌جمهور امريكا در حالي كه كمتر از يك هفته ديگر از كاخ سفيد كوچ مي‌كند، مجموعه‌اي از اقدام‌ها و محدوديت‌ها عليه ايران را تحت عنوان «وضعيت ملي اضطراري» تمديد كرد. محدوديت‌هاي وضع شده با دستور بيل كلينتون در سال 1995 عليه ايران ايجاد شده بود و از همان تاريخ تا امروز هر ساله تمديد شده است. اوباما در نامه‌اي به مجلس نمايندگان و مجلس سناي امريكا تصميم خود را اعلام كرده و البته با اين اعلام اجرايي كرده است. پيش از اين در ماه نوامبر سال 2016 ميلادي نيز باراك اوباما وضعيت ملي اضطراري وضع شده در دوران رياست جيمي كارتر عليه تهران را به مدت يك سال ديگر تمديد كرد. روساي جمهور متفاوت امريكا وضعيت ملي اضطراري را در قبال كشور يا گروه‌هايي وضع مي‌كنند كه از نظر آنها تهديدي غيرمعمول و فوق‌العاده عليه امنيت ملي امريكا به حساب مي‌آيند.
در متن نامه‌اي كه اوباما با مخاطب قرار دادن رهبران دومجلس نوشته آمده است:
براساس‌بندي كه در قانون ملي اضطراري وجود دارد اگر تا 90 روز پيش از سالروز اعلام اين وضعيت، تمديد آن اعلام نشود، قانون فوق به شكل خودكار معلق مي‌شود. رييس‌جمهور با انتشار اين نامه اطلاع مي‌دهد كه وضعيت اضطراري بايد پس از سالروز وضع آن نيز ادامه پيدا كند. بنابراين من با توجه به اين بند در متن ماده قانوني قانون ملي اضطراري اعلام مي‌كنم كه وضعيت اضطراري در قبال ايران كه در 15 مارس 1995 براي نخستين بار وضع شد بايد از پس از 15 مارس 2017 نيز ادامه پيدا كند.
در چهاردهم جولاي سال 2015 گروه 1+5، اتحاديه اروپا و ايران به توافق بر سر برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) دست يافتند تا اين موضوع را كه برنامه هسته‌اي ايران منحصرا صلح‌آميز است و صلح‌آميز باقي بماند، تضمين كنند. برجام در شانزدهم ژانويه سال 2016 پس از آن اجرايي شد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با انتشار گزارشي اين موضوع كه ايران تمامي گام‌هاي كليدي مرتبط با برنامه هسته‌اي‌اش را برداشته است، راستي آزمايي و تاييد كرد. وزير امور خارجه امريكا اين گزارش‌ها را تاييد كرد. در نتيجه واشنگتن تحريم‌هاي مرتبط هسته‌اي ايران را به اين خاطر كه اين كشور به تعهداتش در برجام پايبند بوده، لغو كرد اما شماري از تحريم‌هاي غير هسته‌اي همچنان به قوت خود باقي است.
همچنين در اين نامه آمده است: از زمان روز اجراي توافق، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بارها اقدام به راستي‌آزمايي كرده و وزير امور خارجه نيز اين موضوع را تاييد كرده كه ايران به تعهداتش تحت برجام عمل كرده است. جدا از برجام كه همچنان اين موضوع را كه برنامه هسته‌اي ايران منحصرا صلح آميز باشد تضمين مي‌كند، برخي سياست‌هاي تهديدآميز دولت ايران عليه امنيت ملي، سياست خارجي و اقتصادي امريكا همچنان ادامه دارد. ايران همچنان تهديدي عليه امريكا است و براي حفظ تحريم‌هاي جامع وضعيت اضطراري كه در 15 مارس 1995 وضع شده است بايد تا پس از 15 مارس2017ادامه پيدا كند. بنابراين بر اساس تبصره 202 وضعيت‌هاي اضطراري ملي امريكا من وضع اضطراري را درخصوص ايران براي يك سال ديگر در دستور اجرايي 12957 تمديد مي‌كنم.
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه اين فرمان هر ساله تمديد شده است و شخص باراك اوباما نيز در 8 سال حضور در كاخ سفيد بارها آن را به اجرا درآورده است اما اين نخستين‌بار است كه اين جمله‌بندي جاي خود را در فرمان اوباما بازكرده است: از زمان روز اجراي توافق، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بارها اقدام به راستي آزمايي كرده و وزير امور خارجه نيز اين موضوع را تاييد كرده كه ايران به تعهداتش تحت برجام عمل كرده است.
يواس‌اي‌تودي در اين باره مي‌نويسد: باراك اوباما 7 تحريم اقتصادي را روز جمعه مجددا اعمال كرد. وي وضعيت اضطراري را در قبال ايران و چند كشور ديگر تمديد كرد تا به اين طريق اين وضعيت‌هاي اضطراري كه بايد در بزنگاه‌هاي زماني مشخص تمديد شوند تا از آنها سلب حيات نشود در دو ماه نخست روي كار آمدن دولت جديد مغفول نمانده و اجراي آنها با مشكلاتي روبه‌رو نشود. در نامه‌اي كه رييس‌جمهور امريكا به كنگره نوشت تحريم‌ها عليه ايران، كوبا، ليبي، زيمبابوه، ونزوئلا و روسيه تمديد شد. علاوه بر اين وي فرمان اجرايي براي هدف قرار دادن دارايي‌هاي حزب‌الله لبنان و 12 گروهي را كه امريكا تروريست مي‌خواند، صادر كرد.
اين رسانه امريكايي در ادامه مي‌نويسد: در طول تاريخ سياسي امريكا، روساي جمهور پيش از اوباما نيز از حق خود براي فرامين اجرايي براي مصون نگه داشتن تحريم‌ها استفاده مي‌كردند. تمامي اين تحريم‌ها منقضي مي‌شوند مگر آنكه رييس‌جمهور هرساله آنها را تجديد كند. البته تمديدهايي كه روز جمعه توسط اوباما صورت گرفت، حجيم‌ترين تعداد تحريم‌هاي تمديد شده در يك فرمان توسط رييس‌جمهور بوده است. سخنگوي شوراي امنيت ملي امريكا در اين باره مي‌گويد: باراك اوباما وعده داده بود كه انتقال قدرت كم‌حاشيه‌اي را رقم بزند و به همين دليل تمام وضعيت‌هاي اضطراري ملي را كه در 60 روز نخست دولت ترامپ ملغي مي‌شوند، تمديد كرد تا بدين‌ترتيب اين وضعيت‌ها و محدوديت‌هاي ناشي از آنها مصون باقي بمانند. با اين تدبير اوباما، دولت جديد نيازي ندارد كه سريعا در حالي كه هنوز تيم امنيت ملي‌اش سر و سامان نگرفته به فكر تمديد وضعيت‌هاي فوق‌العاده بيفتد.
بر اساس قانون، دونالد ترامپ مي‌تواند هركدام از اين تحريم‌ها را با دستورهاي اجرايي لغو كند يا اجراي آنها را به حالت تعليق درآورد. تاكنون 31 مورد وضعيت اضطراري در ايالات متحده اعلام شده كه قديمي‌ترين آنها به ماجراي تسخير سفارت امريكا در ايران و مساله گروگانگيري بازمي‌گردد. گفته مي‌شود كه با اين تمديد، تحريم‌هاي اقتصادي كه عليه اين كشورها وضع شده بود، ادامه پيدا خواهد كرد البته درباره مورد خاص ايران تحريم‌هاي هسته‌اي در سايه برجام همگي برداشته شده يا ملغي شده‌اند.
يكي از كشورهايي كه باقي ماندن نام آن در اين ليست سرو صداهاي رسانه‌اي به راه انداخته كوبا است. واشنگتن و هاوانا از قريب به يك سال پيش روند عادي‌سازي رابطه را آغاز كرده‌اند و علاوه بر جان كري، وزير امور خارجه امريكا، باراك اوباما نيز به هاوانا سفر كرده است. اوباما در حالي با اين فرمان، تهديد مهاجران ثبت نشده از كوبا را همچنان براي امريكا جدي خوانده است كه وي چند روز پيش تسهيلاتي را در حوزه رواديد براي مهاجران كوبايي در نظر گرفته و اعلام كرده بود. در مورد ونزوئلا نيز اوباما ادعا مي‌كند كه وضعيت در اين كشور به هيچ‌وجه پيشرفت نداشته است. وي از نقض حقوق بشر، سركوب منتقدان سياسي و محدوديت بر آزادي‌هاي بيان به عنوان چالش‌هايي نام مي‌برد كه حل نشده‌اند. اوباما در سال 2015 در قالب اعلام وضعيت اضطراري براي ونزوئلا، نام 7 مقام اين كشور را هم در ليست تحريمي قرار داده بود و تاكيد كرده بود كه آنها حق ورود به خاك امريكا را نخواهند داشت و تمامي اموال و دارايي‌هاي متعلق به آنها نيز بلوكه خواهند شد. برخي از رسانه‌هاي غربي نوشته‌اند كه تمديد وضعيت فوق‌العاده با ايران در تضاد با روح توافقي است كه ميان تهران و 1+5 به دست آمده است. اسپوتنيك درباره تمديد وضعيت اضطراري درباره ايران مي‌نويسد: هرچند كه اوباما به نوعي فضاي تحريمي غيرهسته‌اي عليه ايران را حفظ كرده است اما وي براي حفظ برجام به عنوان دستاورد دولت خود تلاش مي‌كند و تيم وي به شكل مداوم به تيم بعدي ساكن كاخ سفيد هشدار داده است كه پشت پا زدن به برجام مي‌تواند به آبروي امريكا در سطح جهاني آسيب وارد كند.
 تمديد تحريم‌هاي روسيه نيز در حالي صورت گرفت كه رابطه واشنگتن و مسكو در آخرين روزهاي حضور اوباما در كاخ سفيد به‌شدت متشنج شده است و نشانه‌هايي از دست داشتن روسيه در انتخابات امريكا نيز به دست آمده است.
دولت باراك اوباما در حالي كاخ سفيد را به وارث خود از تبار جمهوريخواهان تحويل مي‌دهد كه توافق هسته‌اي در حال حاضر تنها تعهد مشترك ميان ايران و امريكا است كه البته در اين قالب نيز تعهدي بين‌المللي براي واشنگتن به حساب مي‌آيد. با برجام رابطه خصومت‌آميز ايران و امريكا به هيچ‌وجه از ميان برداشته نشده است. مقام‌هاي متفاوت در داخل كشور بارها و بارها با بيان اينكه ما در جريان مذاكرات هسته‌اي تنها مجوز براي گفت‌وگوهاي هسته‌اي را در اختيار داشتيم و با وجود تمايل طرف مقابل هيچگاه از حوزه مباحث هسته‌اي با طرف امريكايي جلوتر نرفته‌ايم، تاكيد كرده‌اند كه قرار نبوده است با برجام دشمني ايران و امريكا به دوستي بدل شود. برجام در حالي به ميراث دولت اوباما بدل شده است كه دولت‌هاي اوباما و روحاني در قالب مذاكرات چندگانه هسته‌اي تلاش كردند صرفا يك موضوع و اختلاف هسته‌اي را مديريت كنند. در سايه اين مديريت نيز ماهيت روابط ايران و امريكا تغيير نكرده است. در سايه توافق هسته‌اي ايران با 1+5 هيچ كدام از مشكلات بنيادين ميان ايران و امريكا حل نشده است و دولت دونالد ترامپ يا هر رييس‌جمهور ديگري در امريكا تلاش خواهد كرد با ابزارهاي متفاوت خود حلقه را بر ايران تنگ‌تر كند.